Τo φιλμικό σύμπαν του Νίκου Περάκη βασίζεται στο ιδεατό μοντέλο που θέλει την καλλιτεχνική ποιότητα να σχετίζεται άμεσα με την εμπορική απήχηση. Ταινίες όπως η «Λούφα και παραλλαγή», η«Ψυχραιμία», οι «Σειρήνες στη στεριά» (η μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία στην ιστορία του ελληνικού box office) ή το «Βίος και πολιτεία» είναι μεν φτιαγμένες για το πλατύ κοινό, αλλά από την άλλη διατηρούν ανεξίτηλο το ιδιαίτερο δείγμα γραφής του γεννημένου στην Αλεξάνδρεια δημιουργού τους: Οξυδέρκεια, πολιτικοποιημένη ματιά, ασυμβίβαστες ιδέες, αιρετικό χιούμορ.

Τι χρειάζεται περισσότερο για να γίνει κάποιος καλός σκηνοθέτης; Ταλέντο, επαγγελματισμός ή γερό στομάχι;
Ξεχνάτε ότι το πρώτο μου επάγγελμα είναι σκηνογράφος. Όταν ανεβάσω το production design θα καταλάβετε και γιατί έχω μαζέψει τόση σαβούρα. Στην αρχή είχα γερό στομάχι, ίσως και επαγ­γελματισμό ως σκηνογράφος, αλλά η πρώτη σκηνοθεσία ήταν θέμα τύχης. Έχω όμως διαπιστώσει ότι για να σκηνοθετή­σεις πρέπει να έχεις μάθει και μια άλλη δουλειά. Από τη μεταπολεμική γενιά γερμανών σκηνοθετών οι μισοί ήταν δικηγόροι και από τους υπόλοιπους οι περισσότερο φιλόλογοι. Ο Κluge ήταν με το ένα πόδι στην πολιτική…

Ποια είναι η γνώμη σου για το κίνημα της «Ελιάς», των 58 προσωπικοτήτων της κεντροαριστεράς; Θα έπαιρνες μέρος αν ζητούσαν τη συμμετοχή σου;
Φοβάμαι ότι η συμμετοχή μου θα ανέβαζε μόνο τον ήδη υψηλό ηλικιακό μέσο όρο του κινήματος, πράγμα που σίγουρα δεν επιδιώκει. Φαίνεται ότι οι πολιτικοί μας με την ασχετοσύνη τους κατάφεραν να δυσφημίσουν το επάγγελμα και ν΄απωθή­σουν νεότερους και πιο ικανούς. Μόνο ο πρόεδρος του Συνασπισμού, απ΄ό,τι φαί­νεται, τα καταφέρνει με τους γέροντες. Το ξέρω γιατί απλώνω την μπουγάδα μου στην Κουμουνδούρου και το μεση­μέρι τρώμε όλοι στου Νικήτα… Ξέρεις το ρεφρέν του Σαλονικιού; Πειραιώς και Κουμουνδούρου πάνω κάτω Ντούρου Ντούρου. Ιωάννου, Μαναγκάκης…

«Σ’ αγαπώ» και Νίκος Μαμαγκάκης. Υπάρχει κάποια ιστορία πίσω από τη συνεργασία σας στη «Λούφα και παραλλαγή» και το επαναλανσάρισμα –μέσω της σπαρταριστής σκηνής με την Τάνια Καψάλη– του κλασικού τραγουδιού των 60s;
Δεν ήταν η πρώτη συνεργασία μας. Το 1971 τρεις γερμανοί autoren με έχρισαν συνάδελφό τους για να σκηνοθετήσουμε μαζί μια «Αργοναυτική Εκστρατεία» με πρωταγωνιστές παιδιά. Όταν μοντά­ραμε την ταινία, αποφασίσαμε να βρούμε έναν έλληνα συνθέτη, αλλά όχι τόσο mainstream σαν τους Χατζηδάκι και Θεοδωράκη. O Reitz, που ήταν και ο παραγωγός της ταινίας, είχε φίλο τον Αnton Riedl, συνθέτη κι εφευ­ρέτη της «ηχητικής ποίησης», κι αυτός πάλι ήξερε από το πειραματικό στού­ντιο που είχε φτιάξει η Siemens για τον Stockhausen, έναν έλληνα συν­θέτη ονόματι Μαμαγκάκη που έγραφε ατονική μουσική. Εγώ είχα στο σπίτι σε βινύλιο το «Bolivar» και την «Εκδρομή», και μας άρεσαν και τα δύο. Έτσι άρχισα να ψάχνω τηλεφωνικά τον Μαμάγκακη στην Αθήνα και τον βρήκα τελικά στο Donaueschingen –κωμόπολη στη νοτιοδυτική Γερμάνια–, γνωστό μόνο από ένα φεστιβάλ σύγχρονης μουσι­κής, όπου είχε πάει για να διευθύνει το έργο του «Αναρχία» για σόλο κρουστά, μεγάλη ορχήστρα και χορωδία. Τα γράφω όλα στον ιστότοπο… Πώς πήγα να τον υποδεχτώ στο Hauptbahhof του Μονάχου, όπου τον αναγνώρισα επειδή συνόδευε τη Μαρία Φαραντούρη. Τότε δεν μιλούσε πολύ για τις ταινίες που έκανε με τον Φίνο, ίσως επειδή φοβό­ταν μην τον θεωρήσουμε ελαφρολαϊκό. Ούτε αργότερα στη Βιέννη, που μου έγραφε τη μουσική για το «Bomber & Paganini». Όταν μάλιστα κουβεντιά­ζαμε για το πλεϊ μπάκ της Μανουέλας, δεν ήξερα καν ότι το «Σ’αγαπώ» ήταν δικό του. Ομολογώ ότι δεν έχω δει πολύ παλιό καλό ελληνικό κινηματογράφο.

Γράφεις κάπου στο site σου ότι πληγώθηκες από την εμπορική αποτυχία του «Βίος και πολιτεία» και για αυτό έκανες μια δεκαετία να ξαναγυρίσεις ταινία. Λες χαρακτηριστικά: «Πήγα κι εγώ να κάνω αντισυστημική ταινία μεσουρανούντων του κομματικού κράτους και της βιντεοκασέτας». Ύστερα από τόσο καιρό και βλέποντας πιο ψύχραιμα τα πράγματα, τι λες ότι πήγε λάθος με την ταινία αυτή; Αν την γύριζες σήμερα, τι αλλαγές θα έκανες;
Αν μπορεί να το πει κανείς λάθος, μάλλον υπερεκτίμησα τη δεκτικότητα του θεατή προς το θέμα, που σατίριζε το κλίμα πολιτικής ευφορίας που επικρατούσε την πρώτη πασοκική δεκαετία.
Σήμερα το θυμικό μας έχει πιάσει πάτο. Ύστερα στο ΒΙΟS –Basic Input Output System– προ­ϋπόθεση για την πλοκή ήταν η ύπαρξη ενός μοναδικού και κρατικού καναλιού. Σήμερα έχουμε ίσαμε είκοσι ιδιωτικά, ένα κρατικό υπό κατάληψη που εκπέμπει στο διαδίκτυο και ένα αμήχανο δημόσιο που μου θυμίζει αμυδρά το πειραματικό πρόγραμμα της λούφας. Αν έπρεπε να γυρίσω ένα sequel σήμερα, θα μπορούσα να φανταστώ μόνο μια ταινία σκληρής δράσης, με φόντο πλειστηριασμούς κρα­τικών συχνοτήτων, καταλήψεις καναλιών με ομήρους προσκεκλημένους τροϊκανούς, εφόδους της αντιτρομοκρατικής από αέρος συντονισμένες με υποβρύ­χιες καταδρομές των ΟΥΚ και ΣΔΟΕ σε θαλαμηγούς εκτός χωρικών υδάτων και σε off shore στις Μπαχάμες… Και το BIOS το ’87 ήταν μια πολύ ακριβή παρα­γωγή. Έχω αρχίσει την προετοιμασία για μια ταινία που θα γυρίσω, πρώτα ο Θεός, το 2019 με την ανάκαμψη, όπως την υποσχέθηκε ο πρωθυπουργός. Πιο πριν δεν έχει και νόημα. Προχθές είδα τη φοβερή ταινία «Το Παρελθόν», με άλλους 7 θεατές… Μη με κοιτάς περί­εργα. Πριν από δυο εβδομάδες πήγα στο Μόναχο, στην πρεμιέρα μιας τρίω­ρης ταινίας εποχής του παλιού μου φίλου Edgar Reitz, που τον Νοέμβριο κλείνει τα 81… Ο Μητσοτάκης έκλεισε τα 95! Όλα θέμα διατροφής.

Το δηκτικό χιούμορ ως όπλο αντίστασης απέναντι στη δυσβάσταχτη και δυσοίωνη υπάρχουσα πολιτικοοικονομική κατάσταση είναι παρόν σε όλες τις τελευταίες ταινίες σου. Μας δίνεις την εντύπωση ότι το σοβαρό, δραματικό, φιλμ καταγγελίας δεν σε πολυενδιαφέρει. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Ισχύει, αλλά μου φαίνεται κι αυτό δυσ­βάστακτο. Στην «Ψυχραιμία», που γύρισα πριν καταλάβουμε τι σημαί­νει πτώχευση, μια συνάδελφός σας είχε δυσανασχετήσει και αναρωτηθεί γιατί συνεχίζω να γυρίζω ταινίες τόσο απαισιόδοξες. Ήταν η ταινία όπου ένας γιος μεγαλωμένος με αστακομακαρο­νάδα πυροβολεί εν ψυχρώ και σκοτώνει τον φαύλο πατέρα του, χρεοκοπημένο βιομήχανο, πριν τον φυγαδέψουν στο Άγιο Όρος. Από τότε φαίνεται ότι είχα αρχίσει να χάνω το χιούμορ μου.

Νέο ελληνικό weird, σύμφωνα με τον Guardian, σινεμά. Ποια η γνώμη σου για τα φιλμ αυτά («Κυνόδοντας», «Attenberg» κ.ά.);
To weird έχει πολλές έννοιες και περισ­σότερα συνώνυμα. Από περίεργος, αλλόκοτος και μαγευτικός, μέχρι ασα­φής και περιττός.
Ο «Κυνόδοντας» ήταν μια καλή ταινία, σίγουρα καλύτερη από το μεξικάνικο μελόδραμα στο οποίο μερικοί συνάδελ­φοί σας είπαν ότι αναφέρεται. Νομίζω ότι είναι λάθος η κατηγοριοποίηση όλων των ταινιών που ακολούθησαν ως weird. Είδα λίγες καλές και πολλές που δεν θα έβλεπα ως το τέλος αν δεν έπρεπε να ψηφίσω για τα βραβεία της Ακαδημίας Κινηματογράφου. O επιγονισμός δεν προωθεί καμιά τέχνη και στον κινημα­τογράφο μπορεί να της κάνει και ζημιά, όταν μάλιστα μιλάμε για art cinema.

Κάπου στο site σου λες ότι σήμερα ζούμε τη διάλυση του κράτους. Διαλυθήκαμε ή ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί το… κυβερνητικό έργο; Πώς νομίζεις ότι θα είμαστε σε 5 χρόνια από τώρα;
Στα πρόθυρα της ανάκαμψης, γιατί δεν θυμάμαι ο κύριος Σαμαράς να διευκρί­νισε ποια κυβέρνηση θα την φέρει. Το κράτος είχε διαλυθεί καιρό τώρα, γι’ αυτό και ο σοφός λαός ψήφισε κάποιον που υποσχέθηκε ότι θα το επανιδρύ­σει, αλλά ευτυχώς έχουμε τον δημόσιο τομέα που θα είναι περδίκι όσο πλη­ρώνουμε φόρους και θα μας δίνει την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει ακόμα το κρά­τος και αντέχει. Το θέμα είναι πόσο θα αντέξουμε εμείς.

Ποια η ευθύνη του έλληνα πολίτη για τη σημερινή κατάσταση;
Τα τελευταία τριάντα χρόνια η συντρι­πτική πλειονότητα είχε προφανώς τυφλή εμπιστοσύνη στους πολιτικούς που ψήφιζε, ή την κουτοπονηριά να πιστεύει ότι μπορεί ακόμη και να τους εκμεταλλευτεί, όπως το έκαναν τα μεγάλα λαμόγια και οι κομματικές νομενκλατούρες. Τι να κάνουμε τώρα; Να κατηγορήσουμε το 90% των ελλή­νων πολιτών –του ΚΚΕ έπαιζαν μεταξύ 4%­10%– για μικρόνοια και καιροσκοπία; Μια μαλακία κάναμε, θα την πληρώσουν τα παιδιά μας, όπως λέει και η ρήση.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc #39, το Νοέμβριο του 2013

Extra Hot άρθρο

Άφησε τον αθλητισμό για μικρές και μεγάλες αλητείες και ασχολήθηκε με την υποκριτική, για να έχει τη δυνατότητα να υποδύεται «θεούς» και «δαίμονες». Και αυτό, γιατί ο Γιάννης Στάνκογλου είναι άνθρωπος των άκρων, ή μάλλον άνθρωπος πέρα από τα άκρα.

Αυτή την εποχή προετοιμάζεσαι για τον «Ιούλιο Καίσαρα», που θα ανέβει στην Πειραιώς 260 το φετινό Ιούλιο.  

Ναι, αφού ολοκληρώθηκε η παράσταση του Κωνσταντίνου Ρήγου «Έντα Γκάμπλερ», ξεκίνησα τις πρόβες για τον «Ιούλιο Καίσαρα» του Σαίξπηρ, που θα ανέβει σε σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Ένας σπουδαίος σκηνοθέτης, σε ένα έργο πλημμυρισμένο από τυπική σαιξπηρική ίντριγκα. Επίσης, το καστ είναι πολύ ενδιαφέρον: Δημήτρης Ήμελλος, Γιώργος Γάλλος, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Χρήστος Σαπουντζής, Κώστας Μπερικόπουλος. Έχω πωρωθεί. Ξεκίνησα να διαβάζω Σουητώνιο, για να μπω ακόμη περισσότερο στο κλίμα της εποχής. Πριν από οκτώ ή εννιά χρόνια, είχα παίξει και πάλι στον «Ιούλιο Καίσαρα», στην πρώτη σκηνοθετική δουλειά του Νίκου Καραθάνου. Τότε είχα υποδυθεί τον Μάρκο Αντώνιο, τώρα τον Βρούτο. Ήταν πολύ ωραία παράσταση.

Όμως, εκτός από το θέατρο έχεις και υποχρεώσεις στον κινηματογράφο.

Στην καινούργια ταινία του Μανούσου Μανουσάκη «Ουζερί Τσιτσάνης». Η ιστορία της βασίζεται στο βιβλίο του Γιώργου Σκαμπαρδώνη και έχει καταπληκτική πλοκή. Εγώ υποδύομαι τον πατέρα της πρωταγωνίστριας. Είναι κόντρα ρόλος, αλλά μου αρέσει που αρχίζω να ερμηνεύω πατεράδες. Μπορεί σε μικρομηκάδικες ταινίες να είχα ενσαρκώσει ρόλους πατεράδων μικρών παιδιών, όμως είναι η πρώτη μου φορά που η «κόρη» μου είναι 18 χρόνων. Τα γυρίσματα έγιναν στη Θεσσαλονίκη, σε ωραίους χώρους (σε μια παλιά αγορά που ήταν κλειστή για πολλά χρόνια, στην αγορά – στοά Αγίου Μηνά, στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό) – ο Αντώνης Χαλκιάς έχει κάνει φοβερά πράγματα στα σκηνικά.

Και θέατρο και σινεμά, λοιπόν. Δεν είναι αρκετά δύσκολο για έναν ηθοποιό να συνδυάζει και τα δύο;

Δεν νομίζω. Προσωπικά, μου φαίνεται δύσκολο να διαχωρίσω τον ηθοποιό του θεάτρου από τον ηθοποιό του κινηματογράφου. Φυσικά, είναι διαφορετικές δουλειές, με άλλο επίπεδο δυσκολίας καθεμία. Κάθε φορά, βέβαια, και αναλόγως του τι έχεις να αντιμετωπίσεις, προσαρμόζεσαι – η καλή ή η κακή προσαρμογή έχει να κάνει με το σενάριο, τα τεχνικά μέσα, την επικοινωνία με τον σκηνοθέτη και τους συνεργάτες σου, τη μέθοδο προσέγγισης του χαρακτήρα που έχεις αναλάβει. Θυμάμαι πως με το «Τανγκό των Χριστουγέννων» είχα μπει στο τριπ πως ήμουν ο υπολοχαγός. Έβγαινα στο δρόμο μετά τα γυρίσματα και ένιωθα πως φορούσα ακόμη τη στρατιωτική στολή. Όλα εξαρτώνται από τον σκηνοθέτη: αν ξέρει τι θα πει και πώς θα το πει. Το γεγονός πως ο θεατής προσλαμβάνει την εικόνα ενός «φυσικού» ηθοποιού του κινηματογράφου, σε αντίθεση με το θέατρο όπου ο ηθοποιός εμφανίζεται πιο επιτηδευμένος, οφείλεται κατά κύριο λόγο στη διαδικασία του μοντάζ, στην κατασκευή, δηλαδή, μιας ψευδούς πραγματικότητας, που ωστόσο έχει τη δυνατότητα να υποκαθιστά την «αληθινή» πραγματικότητα. Στο αμερικανικό σινεμά τα πλάνα είναι μελετημένα στην παραμικρή τους λεπτομέρεια, καθώς προκύπτουν ύστερα από συζήτηση με τον σεναριογράφο, τον σκηνοθέτη, τον κινησιολόγο, τον ψυχολόγο και άλλους, από μια ευρεία ομάδα ειδικών. Στην Ελλάδα, στο χώρο του κινηματογράφου, αυτά τα μαθαίνεις μέσα από την εμπειρία σου. Γι’ αυτό θέλω να δοκιμάζω όλα τα είδη: θέατρο, μεγάλου μήκους ταινίες, μικρού μήκους ταινίες, τηλεόραση, παρουσιάσεις, σπικάζ. Τέλος πάντων, το βασικό στη δουλειά μου είναι να μετακινείσαι, να μην παραμένεις ο ίδιος.

Μια ερώτηση, στην οποία αν θέλεις απαντάς: οι άνθρωποι του θεάματος είναι «νούμερα»;

Ναι, πολύ! Και στην τηλεόραση και στο θέατρο υπάρχουν «ψώνια». Όσοι παίρνουν πολύ σοβαρά τον εαυτό τους είναι «νούμερα άμα τη εμφανίσει». Και υπάρχει πολύς κόσμος στο χώρο μας, που παίρνουν πολύ σοβαρά την καριέρα τους και όχι τη δουλειά τους.

Ας περάσουμε σε πιο προσωπικά. Ποιος είναι ο Γιάννης Στάνκογλου;

Γεννήθηκα στον Περισσό, όμως η καταγωγή μου είναι από το Θούριο του Έβρου. Μέχρι τα 16 χρόνια μου πήγαινα για καλοκαιρινές διακοπές εκεί, καθώς με έστελναν οι δικοί μου στη γιαγιά και τον παππού. Μεγάλωσα, λοιπόν, στον Περισσό, αλλά δεν ακολούθησα ούτε τον Απόλλωνα ούτε την ΑΕΚ –παρά το γεγονός ότι από τα 12 ως τα 15 έπαιζα μπάσκετ και ποδόσφαιρο στην ΑΕΚ–, αλλά τον Παναθηναϊκό. Εντάξει, δεν ακολούθησα επαγγελματική καριέρα στον αθλητισμό, για διάφορες αλητείες. Ήμουν 13-14 χρόνων, ας πούμε, όταν με ένα φίλο μου καβαλήσαμε ζέμπρα μέσα στο άλσος της Ν. Φιλαδέλφειας ή πηγαίναμε με τους κολλητούς μου από τον Περισσό στο Ηράκλειο τρώγαμε στα Free Time, γεμίζαμε ποτηράκια με κέτσαπ και μουστάρδα, κατεβαίναμε στα Πευκάκια και καθώς έφευγε ο ηλεκτρικός με ανοιχτά παράθυρα, πετούσαμε μέσα στο τρένο το κέτσαπ και τη μουστάρδα.

Οι απαραίτητες εμπειρίες της εφηβείας…

Θεωρώ πως όσες περισσότερες εμπειρίες αποκτάς, όσο περισσότερο θέλεις να δοκιμάζεις καινούργια πράγματα για να γνωρίζεις τι συμβαίνει, τόσο πιο πολύ ανοίγει το όραμά σου και διευρύνονται οι στόχοι σου. Από την προσωπική μου διαδρομή έχω συνειδητοποιήσει ότι μπορώ να φτάσω στα άκρα: αν αποφασίσω να πιω, θα πιω· αν αποφασίσω να θυμώσω, θα θυμώσω.

Αυτά τα λες τώρα για τις δικές σου «τρέλες». Αν όμως το παιδί σου κάνει τα πράγματα που έκανες εσύ, πώς θα αντιδράσεις;

Πιάνω αρκετές φορές να λέω στον γιο μου «όχι αυτό, όχι εκείνο»! Λάθος. Πρέπει να του πω: «πέσε από το σκαλοπάτι, για να δεις πόσο πονάει». Έτσι, την επόμενη φορά δεν θα χρειαστεί να του απαγορεύσω να ανέβει στο σκαλοπάτι.

Έχεις γίνει πιο συντηρητικός από τη στιγμή που δημιούργησες τη δική σου οικογένεια;

Συντηρητικός… δεν θα το έλεγα. Όχι, η οικογένεια δεν με έχει αλλάξει ως προς τις αντιλήψεις. Απλώς, με βάζει να σκέφτομαι συνεχώς ποια λάθη έχουν κάνει ο πατέρας μου και η μητέρα μου, για να τα αποφεύγω με τα δικά μου παιδιά. «Δουλεύω» από τώρα, προκειμένου να είμαι έτοιμος να αντιμετωπίσω καθετί, που στα ίδια θα φαίνεται φυσιολογικό και σε μένα από περίεργο μέχρι ανήκουστο.

Οι αντοχές σου πιστεύεις ότι θα δοκιμάζονταν σε περίπτωση που ο γιος σου στο μέλλον θα οργανωνόταν στη Χρυσή Αυγή;

Ωχ! Τότε θα ήταν σίγουρο ότι τα λάθη μου, όπως και του σχολείου, θα ήταν τεράστια. Δεν αντέχω την ιδέα της αγέλης, πόσω μάλλον της ναζιστικής αγέλης.

Διαφωνείς γενικά με τη συμμετοχή σε συλλογικότητες;

Προτιμώ τη συλλογικότητα της τέχνης και όχι της πολιτικής. Κι αυτό, γιατί αυτές οι συλλογικότητες δεν προϋποθέτουν την ατομική βελτίωση, αλλά την πειθαρχία, την υπακοή, την απόλυτη ένταξη.

Μας προβλημάτισες: είσαι αριστερός ή…

Δεν με λες αριστερό, είμαι πιο ακραίος. Πιστεύω στην ελευθερία, την απόλυτη ελευθερία. Σήμερα ζούμε την έννοια της σχετικής ελευθερίας, έννοια που γίνεται επικίνδυνη για μας. Δεν έχω καμία πίστη στην πολιτική. Θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου αναρχικό, αλλά όχι μπαχαλάκια. Είμαι αναρχικός με πλήρη συνείδηση του τι σημαίνει πολιτική εξουσία. Η γενιά μου δεν ελπίζει ότι κάτι μπορεί να αλλάξει ουσιαστικά, αν και τώρα με τον «σύντροφο» Τσίπρα –με τον οποίο βρισκόμαστε στους Αμπελοκήπους, στις μαθητικές καταλήψεις του 1991– νιώθω ότι κάτι πάει να γίνει, αλλά δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος. Προσωπικά, έχω διάθεση να παλέψω, να αγωνιστώ, όμως θεωρώ ότι η πρώτη αλλαγή συμβαίνει πρώτα στον ίδιο τον εαυτό μας και στη συνέχεια το ατομικό γίνεται συλλογικό. Αν δεν αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι, δεν πρόκειται να αλλάξουμε τίποτε απ’ ό,τι μας δυσαρεστεί.

Η παράσταση του Τσέζαρις Γκραουζίνις «Ιούλιος Καίσαρας» –στην οποία πρωταγωνιστεί ο Γιάννης Στάνκογλου– θα ανεβεί, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς 260, στις 23 και 24 Ιουλίου.   

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc# 78, τον Ιούνιο του 2015

Extra Hot άρθρο

Για τον Γιώργο Αρβανίτη δεν χρειάζονται συστάσεις. Ο σημαντικότερος έλληνας διευθυντής φωτογραφίας, που ζει μόνιμα στο Παρίσι από το 1989, μας μιλάει για το νέο ελληνικό σινεμά, τη σχέση του με τον Αγγελόπουλο, το φιλμ της ζωής του, με τα πρώτα βήματα στην καριέρα του αλλά και τις νέες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει, καθώς εδώ και λίγους μήνες είναι ο νέος πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Πριν από λίγες μέρες, το φεστιβάλ Δράμας σας τίμησε και μάλιστα δώσατε κι ένα σπουδαίο masterclass, που παρακολούθησε σχεδόν σύσσωμη η καλλιτεχνική κοινότητα του φεστιβάλ…

Δεν έχω μεγάλη σχέση με το φεστιβάλ (είναι μόλις η δεύτερη φορά που το επισκέπτομαι), αλλά εκτιμώ τη δουλειά που γίνεται σε αυτό. Ξέρετε, στη Γαλλία, που ζω εδώ και 26 χρόνια, το φεστιβάλ Δράμας είναι πιο γνωστό απ’ ότι είναι στην Ελλάδα. Θεωρώ πολύ σημαντικό σχολείο για ένα μικρομηκά σκηνοθέτη να φτιάξει ένα φιλμάκι και να διαγωνιστεί στο φεστιβάλ. Είναι μεγάλη υπόθεση να αφηγηθείς κινηματογραφικά μια ιστορία σε ελάχιστα λεπτά. Αν το καταφέρεις αυτό, είσαι έτοιμος για το επόμενο βήμα: τη μεγάλου μήκους ταινία.

Πώς αντιμετωπίζουν οι ξένοι το νέο ελληνικό σινεμά; Παρατηρείται το φαινόμενο της διάκρισης στα διεθνή φεστιβάλ, αλλά η εμπορική τους καριέρα, όπως και στη χώρα μας, είναι μάλλον περιορισμένη.

Είναι αλήθεια αυτό. Κοιτάχτε, από τη στιγμή που υπάρχουν οι διακρίσεις, αυτό είναι πολύ σημαντικό. Πλέον πρέπει να γίνει σωστή δουλειά στο θέμα της προβολής και διανομής τους στις αίθουσες. Εδώ ίσως πάσχουμε και πρέπει να γίνουμε πιο δυνατοί. Ένα φιλμ, για να ολοκληρωθεί και να αναγνωριστεί ως έργο τέχνης, πρέπει να βρει το κοινό του και να το κερδίσει. Καλά τα βραβεία, αλλά χρειάζεται και η αναγνώριση από το κοινό. Ακούω καμιά φορά ότι φταίει η γλώσσα μας και δεν «προχωρούν» εμπορικά στο εξωτερικό οι ελληνικές ταινίες. Και οι Κορεάτες ή οι Ιρανοί; Σε αυτά τα φιλμ δεν είναι πρόβλημα η γλώσσα τους;

Πώς σας φαίνονται οι σύγχρονες ελληνικές ταινίες; Ποια στοιχεία σας εντυπωσιάσαν και ποια σας άφησαν πικρή γεύση;

Γενικά μιλώντας, καθώς υπάρχουν μερικές άρτιες ταινίες από κάθε άποψη, διακρίνω τεχνικές αρετές, που δεν υπήρχαν παλιότερα, αλλά και μια δυσκολία στο σενάριο. Ίσως είναι καλύτερα κάποιοι έλληνες σκηνοθέτες να εμπιστευτούν αληθινούς σεναριογράφους στα έργα τους καν να μην γράφουν οι ίδιοι τα σενάρια. Τα 2 καρπούζια στην ίδια μασχάλη δεν χωράνε.

Πώς έγινε το πέρασμά σας από το εμπορικό, ανάλαφρο σινεμά των 60s στον πιο καλλιτεχνικό και πολιτικοποιημένο  «νέο ελληνικό κινηματογράφο» των επόμενων δεκαετιών;  

Δούλεψα για έξι χρόνια στη Φίνος Φιλμ, όπου φωτογράφιζα τα φτερά και πούπουλα της Αλίκης κλπ. Όταν μου είπε ο Αγγελόπουλος να κάνουμε την «Αναπαράσταση», πήρα λίγες βδομάδες άδεια άνευ αποδοχών κι αυτό ήταν! Ένιωσα ότι βγήκε ένα προσωπικό φως από μέσα μου, καθώς, έχοντας ζήσει τα χρόνια του Εμφυλίου στο χωριό μου, το Δίλοφο, που είναι πάνω από τη Σπερχειάδα, ήμουν απόλυτα εξοικιωμένος με το σκηνικό του έργου. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία, ο ήλιος, που έβγαινε σπάνια, όλα ήταν κομμάτι της παιδικής ηλικίας μου, τα οποία προϋπήρχαν μέσα μου κι έψαχναν την ευκαιρία να βγουν. Όταν γύρισα στον Φίνο, δεν μπορούσα να κάνω τα παλιά. Του το είπα κι εκείνος πολύ στοργικά μου απάντησε: Βρε παιδί μου; Θα πεινάσεις; Το ξέρω, του λέω, αλλά δεν μπορώ να κάνω ό,τι έκανα πριν. Βρήκα εκεί τον πραγματικό μου εαυτό.

Ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής σας αναφέρεται στη σχέση με τους γονείς σας και τα δύσκολα παιδικά χρόνια στη διάρκεια του Εμφυλίου, όπου η µητέρα σας ήταν πολιτική κρατούµενη και ο πατέρας σας στο Αντάρτικο.

Οι γονείς μου ήταν αγρότες. Δυστυχώς, δεν τους γνώρισα καλά. Μέχρι τα πέντε μου έχω κάποιες σκόρπιες αναμνήσεις και αυτό είναι. Μεγάλωσα με τον αδελφό της μητέρας μου στη Νέα Πεντέλη. Εκείνη ήταν στις φυλακές Αβέρωφ (έφαγε 13 χρόνια, επειδή ο άντρας της ήταν στο βουνό και την κατηγόρησαν ότι προμηθεύει με φαγητά και ρούχα τους αντάρτες, εκ των οποίων έκατσε στη φυλακή τα 8). Την γνώρισα όταν ήμουν έφηβος, στα 15 μου. Ο πατέρας μου σκοτώθηκε στο Αντάρτικο, δεν πρόλαβα να τον γνωρίσω. Μόνο σαν σκιά τον θυμάμαι. Τουλάχιστον με τη μάνα μου ζήσαμε μαζί τα τελευταία χρόνια στη ζωή της και δεθήκαμε αρκετά. Ήταν σπουδαία γυναίκα, με χιούμορ και αξιοπρέπεια, που δεν μιλούσε ποτέ για όσα τραβηξε. Θυμάμαι ακόμη τη συγκίνηση και την περηφάνεια στη βάφτιση του μεγάλου γιου μου, στο χωριό μας, που του έδωσα το όνομα του πατέρα μου, Γρηγόρης. Ήταν σαν να έπαιρνε το αίμα της πίσω.

Η συνεργασία σας με τον Αγγελόπουλο… Αλήθεια, πώς γνωριστήκατε;

Είχε μόλις επιστρέψει από το Παρίσι και δούλευε ως κριτικός κινηματογράφου. Ήμαστε στην ίδια παρέα με τον Βούλγαρη κ.ά. Τότε κάναμε κάποια φιλμ μικρού μήκους, βοηθώντας ο ένας τον άλλο χωρίς λεφτά. Εγώ είχα αρχίσει να δουλεύω στον Φίνο και μου πρότεινε να του κάνω την πρώτη μικρού μήκους ταινία του, που ήταν η «Εκπομπή». Μετά μου έδωσε το σενάριο της «Αναπαράστασης», που μου άρεσε πολύ, κι αυτό ήταν. Υπήρξε χημεία ανάμεσά μας. Ό,τι μου ζητούσε το έκανα ακριβώς όπως το είχε στο μυαλό του. Μπορεί να ήμασταν διαφορετικοί χαρακτήρες, αλλά στο κομμάτι της δημιουργίας του φιλμ είχαμε ουσιαστική επικοινωνία και καταλαβαινόμασταν με λίγες κουβέντες.

Κάποιοι λένε ότι η δύναμη στα φιλμ του Αγγελόπουλου είναι η φωτογραφία του Αρβανίτη και η μουσική της Καραΐνδρου…

Δεν είναι έτσι. Η φωτογραφία μου υπηρετούσε ακριβώς το καλλιτεχνικό όραμα του Αγγελόπουλου.

Πρόσφατα, αναλάβατε σημαντικό θεσμικό ρόλο στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Από τα όσα έχετε δει ως σήμερα, ποια είναι τα σημαντικότερα ζητήματα όπου καλείστε να βρείτε άμεσες λύσεις;

Προφανώς το οικονομικό είναι το κυριότερο. Δεν μπορεί να γίνει ένα φεστιβάλ, όπως αυτό της Θεσσαλονίκης, με ελάχιστα χρήματα. Υπάρχουν φυσικά κι άλλα ζητήματα, που χρειάζονται να επιλυθούν. Τώρα, όμως, προέχει να κάνουμε ένα αξιοπρεπές φεστιβάλ τον επόμενο μήνα. Όλα τα άλλα θα τα λύσουμε σταδιακά, με λίγα λόγια και περισσότερη δουλειά.

Με την εμπειρία σας στο διεθνές σινεμά, τι θα προτείνατε σε έναν νέο έλληνα σκηνοθέτη που θα σας ρώταγε – τι πρέπει να κάνω ή να μην κάνω, ώστε η ταινία μου να έχει πιθανότητες διάκρισης σε κάποιο ξένο φεστιβάλ ή ακόμη και να βρει διεθνή διανομή;

Σε έναν νέο έλληνα σκηνοθέτη θα πρότεινα να βρει τη δική του καλλιτεχνική ταυτότητα και να μην αντιγράφει ξένους σκηνοθέτες. Τι νόημα έχει να κάνεις ένα φιλμ που μοιάζει με εκείνα του Ταραντίνο, από τη στιγμή που υπάρχει ο αυθεντικός Ταραντίνο; Πρέπει να βρουν τη δική τους καλλιτεχνική λαλιά.

Νιώθετε περισσότερο Έλληνας ή Γάλλος;

Νιώθω περισσότερο Ευρωπαίος. Γιατί τώρα βλέπω τα άσχημα των Ελλήνων αλλά παράλληλα έχω ζήσει τόσα χρόνια και τα άσχημα των Γάλλων. Είναι διαφορετικά αυτά τα δύο. Όπως διαφορετική είναι κι η στάση των Γάλλων απέναντι στους Έλληνες. Κάποιοι θεωρούν αληθινά όλα τα στερεότυπα περί κουτοπονηριάς του Έλληνα, της τεμπελιάς του κλπ. και πολλοί άλλοι λατρεύουν τη χώρα μας και είναι πραγματικοί φιλέλληνες.

Η Γαλλία πώς βιώνει τη σημερινή κρίση;

Οι Γάλλοι αποδίδουν τη βασική αιτία της κρίσης στον ηγεμονικό ρόλο που θέλουν να αναπτύξουν οι Γερμανοί, όσον αφορά τα ηνία στην Ευρώπη. Δεν βλέπουν με καλό μάτι το ότι η Ευρώπη των λαών μετατρέπεται σε Ευρώπη των τραπεζών. Το ευρώ καταρρέει. Ζούμε έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο (οικονομικό αυτή τη φορά) και οι Γερμανοί είναι αυτοί που δείχνουν και πάλι ότι βγαίνουν νικητές, καθώς τα κέρδη από τις εξαγωγές τους εκτοξεύονται, τη στιγμή που όλη η υπόλοιπη ήπειρος βουλιάζει σε απίστευτα επίπεδα κρίσης.

Την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και προσωπικά τον Αλέξη Τσίπρα πώς τους κρίνετε;

Θα πω μόνο τούτο: τους λείπει η εμπειρία, αλλά έδωσαν μάχη. Έκαναν λάθη, σίγουρα, αλλά πιστεύω στις έντιμες προθέσεις τους και ειδικά στον συγκεκριμένο άνθρωπο. Του έχω εμπιστοσύνη. Μακάρι να τα καταφέρει.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc #85,  τον Οκτώβρη του 2015

Extra Hot άρθρο

Στην αλυσίδα των πρόσφατων πετυχηµένων ελληνικών ταινιών έρχεται να προστεθεί άλλη µία. Ο Γιώργος Σερβετάς µε την ταινία «Να κάθεσαι και να κοιτάς», που προβλήθηκε στο Panorama του φεστιβάλ Βερολίνου και κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες από την 1η Μαΐου, καταπιάνεται µε άλλη µια ανθρώπινη περιπέτεια βγαλµένη από την Ελλάδα της κρίσης και του σκεπτικισµού για την επόµενη µέρα. Μια κουβέντα µαζί του αποσαφηνίζει τα πράγµατα…

Ποια η σχέση της ηρωίδας του φιλμ, της Αντιγόνης, με τη σημερινή κρίση;
Η Αντιγόνη της ταινίας ανήκει ηλικιακά σε μια γενιά που μεγάλωσε στην πιο ευημερούσα Ελλάδα που υπήρξε, είχε την εμπειρία της ευημερίας πριν γνωρίσει την απειλή της φτώχειας και την αναγκαστική προσγείωση των φιλοδοξιών της.

Η αίσθηση μιας εξαθλιωμένης και παρακμιακής επαρχίας απλώνεται σε όλο το φιλμ.
Η δράση της ταινίας εκτυλίσσεται στην επαρχία, επειδή εκεί υπάρχει η δυνατότητα να έχεις ένα διάφανο πλέγμα σχέσεων εξουσίας. Η Αντιγόνη της ταινίας έχει στο κοντινό περιβάλλον της τον λούμπεναστό Νώντα. Οι λούμπεν καταβολές των αστών είναι κάτι κρυμμένο στην Αθήνα. Ο χώρος και ο τρόπος ου φτιάχνονται τα λεφτά δεν είναι ορατός από τους χώρους της συναναστροφής και της κατανάλωσης.

Ο τίτλος του φιλμ πού αναφέρεται;
Οι κοινωνίες, όπως και η φύση, αγαπούν να κάνουν οικονομία. Στην πραγματικότητα, το να αναλάβει κανείς δράση έχει πάντα το κόστος του. Όλοι οι άνθρωποι θα ήθελαν να έχουν την πολυτέλεια να κάθονται και να κοιτούν. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι μερικές φορές το κόστος της ιδιώτευσης καταλήγει να είναι μεγαλύτερο από το κόστος της δράσης. Η ελληνική κοινωνία δεν έχει πια το περιθώριο να μείνει αμέτοχη. Το μέλλον που σχεδιάζουν για μας είναι τόσο ζοφερό, που ενδεχόμενη αδράνειά μας θα είναι ιστορικά ασυγχώρητη.

Το νέο ελληνικό σινεμά διαπρέπει στα διεθνή φεστιβάλ, αλλά συναντάει την αδιαφορία του έλληνα θεατή.
Ένας έλληνας σεναριογράφος στο mfi μου είχε πει κάτι που το βρίσκω γενικά εύστοχο, ότι καμιά κοινωνία δεν αγκαλιάζει μια ταινία που της επιτίθεται. Νομίζω ότι στο μεγαλύτερο μέρος της η ελληνική παραγωγή των τελευταίων χρόνων που βγαίνει στα διεθνή φεστιβάλ απηχεί μια πολιτική στάση που ενοχοποιεί συνολικά την ελληνική κοινωνία. Δεν θα είχα κανένα πρόβλημα με αυτό πριν από μερικά χρόνια. Στα χρόνια της πασοκικής ευημερίας υπήρχε μια γενικευμένη συνενοχή και η σιωπή της κοινωνικής πλειοψηφίας. Ωστόσο, δεν νομίζω ότι είναι η πιο εύστοχη τοποθέτηση για την Ελλάδα και την Ευρώπη της κρίσης. Δεν νομίζω ότι είναι εντάξει να κουνάει κανείς το δάχτυλο, όταν η ελληνική κοινωνία έχει αναδείξει πια διαχωριστικές γραμμές και όλοι είμαστε υποχρεωμένοι να πάρουμε θέση. Βρίσκω ότι είναι πολιτικά απαράδεκτη μια ρητορική αυτοενοχοποίησης στην Ελλάδα σήμερα. Μπορεί φεστιβαλικά να αποδίδει, αλλά ότι ήταν δόκιμο στην Αυστρία του 2000 δεν είναι απαραίτητα έγκυρο στην Ελλάδα του 2014.

Οι «φασίστες του μέλλοντος», όπως ακούγεται στην ταινία, έρχονται από τα όχι και τόσο μακρινά 80s. Παντόφλες, χοντρές κοιλιές, τζιπ, πούρα και σκυλάδικα. Ποιες είναι οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που τους δημιουργούν;

Στο «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» ο Γκύντερ Γκρας έχει ένα ποιηματάκι που το βάζει στα χείλη του λόχου προπαγάνδας. Δεν το θυμάμαι ακριβώς, αλλά λίγο πολύ μίλαγε για τη μικροαστική θαλπωρή που έθρεψε τους ναζί και για τη μικροαστική θαλπωρή που θα ακολουθούσε τον πόλεμο. Η κοινωνική βάση του φασισμού στα μικροαστικά στρώματα ήταν πάντα εδώ και οι απόγονοι των συνεργατών των ναζί δεν έφυγαν ποτέ από το πολιτικό προσκήνιο. Η στήριξη που οι νεοναζί είχαν από μέινστριμ ΜΜΕ, ή από πολιτικούς του λεγόμενου κέντρου, δείχνει ότι οι οικονομικές ελίτ και οι κρατικοί θεσμοί έκριναν ότι είναι η ώρα να βγάλουν το σκιάχτρο από την ντουλάπα. Οι σκληρές οικονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται σε όλη την Ευρώπη χρειάζονται και την ανάλογη καταστολή των κοινωνικών αντιστάσεων.

Συμφωνείτε με αυτούς που λένε ότι η κρίση είναι ευκαιρία για να αναπτυχτούν δημιουργικές ιδέες και δράσεις;
Βέβαια. Υπάρχουν πάντα κοράκια και παράσιτα που θησαυρίζουν πάνω στην γενίκευση της φτώχειας. Η κρίση είναι μια μεγάλη ευκαιρία για επενδυτές να πλιατσικολογήσουν τη δημόσια περιουσία, για τους εργοδότες να ρίξουν το κόστος εργασίας και με αυτόν τον τρόπο να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους. Επίσης έχουν αναπτυχθεί οι καινοτόμες επιχειρήσεις μαυραγοριτών που αγοράζουν χρυσό, ή η παροχή προστασίας.

Οι καλλιτέχνες που σας επηρέασαν, καθώς και αγαπημένες ταινίες που βλέπετε με άνεση ξανά και ξανά;
Τελείως πρόχειρα μου έρχονται στο μυαλό δύο ταινίες του Αντονιόνι, η «Κόκκινη έρημος» και η «Νύχτα». Επίσης «Ο τρελός Πιερό» και το «Δυο τρια πράγματα που ξέρω για αυτήν» του Γκοντάρ. Θυμάμαι ακόμα την εντύπωση που είχα όταν είδα το «Import-Export» του Ζάιντλ, το 2008. Σήμερα, ωστόσο, θεωρώ ότι αυτή ήταν μια άλλη, εντελώς παλιά εποχή. Οι ταινίες αυτές έδειχναν να είναι φτιαγμένες για μια κοινωνία που βίωνε μια επιθετική ευημερία. Ένας καπιταλισμός που προσέφερε μια κόλαση από κατανάλωση και ανάπτυξη, με το τίμημα της αλλοτρίωσης και της διάβρωσης των προσωπικών σχέσεων. Τώρα πια χαίρομαι πολύ να βλέπω γουέστερν.

Το πλάνο της σιδερένιας τεράστιας δαγκάνας που λιώνει μέταλλα, αυτοκίνητα και άλλα αντικείμενα επανέρχεται διαρκώς στην ταινία σας. Τι επιδιώκετε να δείξετε με αυτό;
Μου φαίνεται πολύ ενδιαφέρον και παρακμιακό το νέο πρόσωπο που δείχνει να παίρνει η ανάπτυξη. Η πράσινη ανάπτυξη δείχνει να είναι μια απελπισμένη και αδηφάγα λεηλασία της φύσης, χωρίς καν να έχει τον δυναμισμό και το επιθετικό όραμα της παλιάς βιομηχανίας. Η διαχείριση της καταστροφής που προκάλεσε η ανάπτυξη των προηγούμενων δεκαετιών και αιώνων έχει γίνει μια κερδοφόρα διαδικασία πάνω στην οποία παίζουν και μεγάλοι παίχτες, όπως στην Κερατέα. Επίσης, για δεκαετίες το αυτοκίνητο ήταν σύμβολο των αξιών και της ευημερίας του δυτικού κόσμου. Η δαγκάνα το καταστρέφει με έναν αρκετά θεαματικό τρόπο, μου φαίνεται μια ευθεία οπτική αναλογία με τη χρεοκοπία των υποσχέσεων για ευημερία και ανάπτυξη.

Η Αντιγόνη φαίνεται διαρκώς θυμωμένη. Επίσης έχει μια περηφάνια που αγγίζει τα όρια του θράσους. Από πού προέρχονται αυτά τα χαρακτηριστικά της;
Η Αντιγόνη έζησε τα χρόνια του ’90 και του ’00, που όλα τα πλάκωνε η κυριαρχία του lifestyle, της ευημερίας της «ισχυρής Ελλάδας» και μιας καταθλιπτικά γελοίας τηλεοπτικής κουλτούρας. Δεν είναι ότι αυτό τελείωσε, από το Ciao ANT1 μέχρι ένα κυβερνητικό πόστο η απόσταση αποδείχτηκε μικρή. Είναι ότι από τον Δεκέμβρη του 2008 αναδείχτηκε μια νέα συνείδηση, ο Δεκέμβρης έσπασε τη μοναξιά ενός κομματιού της κοινωνίας που μέχρι τότε ήταν σχεδόν αόρατο, στη χειρότερη περίπτωση εναλλακτικό, στην καλύτερη περιθωριακό. Η Αντιγόνη αντλεί την αυτοπεποίθησή της από το ότι δεν είναι μόνη ούτε παράξενη. Για να σηκώσει κεφάλι ένας λαός χρειάζεται να ξαναβρεί την αυτοπεποίθησή του και να ξανακερδίσει την αξιοπρέπειά του. Η ρητορική του «μαζί τα φάγαμε», του τεμπέλη ή διεφθαρμένου νότιου και της συλλογικής μας αυτοενοχοποίησης έρχεται να εξυπηρετήσει το ακριβώς αντίθετο.

Πώς φαντάζεστε την Ελλάδα σε 10 χρόνια από τώρα;
Δεν νομίζω ότι κανείς μπορεί να ξέρει πώς θα είναι η Ελλάδα, η Ευρώπη ή ο κόσμος σε 10 χρόνια. Η Ευρώπη έχει γίνει πολιτικά αδίστακτη, οι νεοφιλελεύθεροι ποτέ δεν είχαν πρόβλημα να φλερτάρουν ανοιχτά με τον φασισμό. Οι θεμελιώδεις αρχές της ΕΕ έχουν περισσότερη σχέση με την ατζέντα των ναζί παρά με τον διαφωτισμό. Το πώς θα ζήσουμε εξαρτάται από τη δύναμη των κοινωνικών αντιστάσεων. Είναι «ή εμείς ή αυτοί».

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc # 51 , τον Απρίλιο του 2014

Extra Hot άρθρο

Η εκλογή του Ματέο Ρέντσι ως νέου γραμματέα του Δημοκρατικού Κόμματος στην Ιταλία, του μεγαλύτερου κόμματος της κεντροαριστεράς, και οι φιλοδοξίες του για την πρωθυπουργία, αλλά και η απόφαση των κομμάτων της ευρωπαϊκής αριστεράς να πρωτοστατήσουν στον έλεγχο από το ευρωκοινοβούλιο της τρόικας στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες του μνημονίου, δείχνουν ότι η αριστερά προσπαθεί να αρθρώσει τον δικό της λόγο. Ωστόσο, έχει περάσει πολύς καιρός από την εποχή που ο θρυλικός ηγέτης του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος Ενρίκο Μπερλινγκουέρ έκανε τον περίφημο ιστορικό συμβιβασμό και έθετε τα ευρωπαϊκά θεμέλια της αριστεράς. Το Hot Doc μίλησε με τον Αρτούρο Σκότο, ο οποίος σε ηλικία μόλις 35 ετών είναι ένα από τα πιο ενεργά μέλη της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων της ιταλικής Βουλής, για το πώς αντιλαμβάνεται τον ρόλο της Αριστεράς στην Ευρώπη και εάν τελικά υπάρχει, όπως λένε, φως στην άκρη του τούνελ.

Έχουν αλλάξει πολλά από την εποχή του Μπερλινγκουέρ. Σήμερα ποιος είναι ο ρόλος της Αριστεράς στην Ευρώπη; Μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις;
Ο Μπερλινγκουέρ με τον ευρωκομμουνισμό ήθελε να λάβει οριστικές αποστάσεις από τη Σοβιετική Ένωση και να διευκολύνει μια διαδικασία εξευρωπαϊσμού της ιταλικής αριστεράς. Ήταν μια στρατηγική επιλογή πολύ υψηλής ιστορικής αξίας, η οποία προετοίμαζε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας για την είσοδο στον κυβερνητικό χώρο. Σήμερα η όλη υπόθεση είναι διαφορετική: Η Αριστερά είναι ασθενέστερη στο κοινωνικό και πολιτικό πεδίο, είναι λιγότερο ριζωμένη στον εργασιακό χώρο, ο οποίος αλλάζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα, και δεν διαθέτει μια ισχυρή και συμπαγή πολιτιστική οντότητα που να της επιτρέψει να αντιδράσει στην κραταιά πολιτική αντίληψη της ηπείρου μας, η οποία ρέπει προς τα δεξιά και παράγει λαϊκισμό και ξενοφοβία. Θεωρώ πως σήμερα όσο ποτέ άλλοτε η σωτηρία της Αριστεράς συμπίπτει με την σωτηρία της Ευρώπης. Είναι σαφές, βέβαια, ότι η Αριστερά δεν σώζεται με τις σημερινές βάσεις και τους κανόνες της Ευρώπης. Φυσικά ισχύει και ακριβώς το αντίστροφο. Πρέπει να τα αλλάξουμε όλα.

Η Αριστερά στην Ευρωβουλή πρωτοστατεί στη διαδικασία ελέγχου της τρόικας. Πιστεύετε ότι τελικά θα υπάρξει κάποιο αποτέλεσμα;
Η ευρωπαϊκή Αριστερά με την πάροδο των ετών αποφάσισε να ακολουθήσει το κύμα του οικονομικού φιλελευθερισμού. Δεν κατάφερε να επιβάλει μια αυτόνομη άποψη, πολλώ δε μάλλον στην Ευρώπη. Μετά από τη νομισματική ένωση παραιτήθηκε της προσπάθειας που στόχευε στην άσκηση πραγματικής πολιτικής κυριαρχίας και περιορίστηκε στη διαχείριση της τρέχουσας επικαιρότητας. Ο ευρωπαϊκός σοσιαλισμός, δηλαδή, επέστρεψε εντός εθνικών συνόρων, επιλέγοντας να εγκαταλείψει την ομοσπονδιακή του έφεση. Δεν κατάφερε να επιβάλει μια πραγματική πολιτική αντίληψη και λόγω του ότι μετά από τη σύντομη παρένθεση της δεκαετίας του ’90, όταν 13 στις 15 κυβερνήσεις ήταν κεντροαριστερές, η Δεξιά κέρδισε και επέβαλε παντού τη δική της οπτική γωνία. Και εννοώ τη δημοσιονομική πειθαρχία, την επισφαλή εργασία και τις ιδιωτικοποιήσεις. Η ίδια η διεύρυνση, η οποία έδωσε και πάλι την ευκαιρία στην Ευρώπη να κοιτάξει προς Ανατολάς, σχεδιάστηκε μόνο ως μια εμπορικού τύπου επέκταση, εισάγοντας και στοιχεία αθέμιτου κοινωνικού και ανθρώπινου ανταγωνισμού μέσα στην Ένωση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα είναι πραγματικά η χώρα όπου η τεχνοκρατική Ευρώπη απέτυχε με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο. Στη χώρα σας η Αριστερά έπρεπε να ανατρέψει τους κανόνες του παιχνιδιού. Τελικά, όμως, η τρόικα μέτρησε περισσότερο από τη λαϊκή βούληση, από την αξιοπρέπεια της εργασίας, από τη ζωή των ανθρώπων. Στην Ελλάδα σημειώθηκε μια πραγματική παύση των δημοκρατικών ελευθεριών, κάτι που προκάλεσε την εμφάνιση μιας άκρως επικίνδυνης, τρομακτικής άκρας Δεξιάς. Εννοώ, εδώ, τη Χρυσή Αυγή. Για το φαινόμενο αυτό ευθύνονται οι ιθύνουσες τάξεις της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Αριστεράς.

Η εκλογή του Ρέντσι μπορεί να βοηθήσει; Γνωρίζω πως έχετε τελείως διαφορετικές πολιτικές αντιλήψεις, αλλά πιστεύετε πως θα βοηθήσει, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο ίδιος έχει δηλώσει στο παρελθόν πως θέλει να γίνει πρωθυπουργός; Το κόμμα σας πώς αντιμετωπίζει την κρίση;
Ο Ματέο Ρέντσι αντιπροσωπεύει μια ουσιαστική ρήξη με την ιταλική ιστορική Αριστερά, διότι προέρχεται από κεντρώες πολιτικές εμπειρίες και επειδή στο οικονομικό και κοινωνικό πεδίο έδειξε πάντα μια μορφή επιείκειας προς τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Είναι δύσκολο να ξαναοικοδομηθεί στην Ιταλία ένα κοινό πεδίο δράσης του προοδευτικού χώρου αν δεν υπάρξει μια αναθεώρηση του όλου μηχανισμού που ώθησε τον Ρέντσι να επιλέξει ως σημείο αναφοράς τον Μπλερ και την Left of Center αντί για έναν σοσιαλισμό που, έστω και αν βρίσκεται σε δύσκολη θέση, προσπαθεί να διατηρήσει ως κεντρικές του προτάσεις τα δικαιώματα και την ισότητα. Εμείς του κόμματος «Αριστερά, Οικολογία και Ελευθερία» πρέπει να καταφέρουμε να προσφέρουμε νέες ελπίδες και κίνητρα στο εκλογικό σώμα της Αριστεράς που έχει πληγεί εντονότατα από την κρίση, να του ξαναδώσουμε ένα πολιτικό πεδίο για αγώνα και να προκαλέσουμε την έναρξη μιας ενωτικής διαδικασίας των δυνάμεων που ζητούν μια στροφή, σε σχέση με την εποχή της δημοσιονομικής πειθαρχίας χωρίς ισότητα. Απευθυνόμαστε και στις δυνάμεις εντός του Δημοκρατικού Κόμματος, οι οποίες δεν θέλουν να δεχθούν μοιρολατρικά μια κεντρώα και μετριοπαθή στροφή.

Ο ισπανός πρωθυπουργός δήλωσε πρόσφατα ότι η χώρα του έχει αφήσει τα χειρότερα πίσω της και πως τα καλύτερα έρχονται. Τελικά κατά πόσο μπορούμε να πιστέψουμε τέτοιου είδους δηλώσεις; Ο ευρωπαϊκός νότος μπορεί να τα καταφέρει;
Η πρόταση του ισπανού πρωθυπουργού έχει πιάσει το νόημα. Η νότια Ευρώπη έχει κοινά συμφέροντα και πρέπει να προσπαθήσει να οικοδομήσει και πάλι μια πολιτική που να ξεκινά από τη Μεσόγειο, η οποία σήμερα περνά μια ενδιαφέρουσα φάση πολιτικών αλλαγών. Η Ευρώπη δεν έπαιξε κάποιο ρόλο στις διάφορες χώρες της Αραβικής Άνοιξης και σήμερα η επιρροή της συνεχίζει να είναι περιορισμένη. Δεν πρέπει ούτε να αρκεστεί σε έναν εμπορικό και μόνο ρόλο. Χρειάζεται, αντιθέτως, να συμβάλει στη θεσμική ανοικοδόμηση, στην επανέναρξη του διαλόγου. Συγχρόνως, δεν συμμερίζομαι την ιδέα ενός ευρώ των χωρών του νότου που να έρθει σε αντιπαράθεση με το ευρώ υπό γερμανική κυριαρχία. Θεωρώ όμως, ότι πρέπει να συντονιστούν στενότερα οι χώρες που ζουν με μεγαλύτερο άγχος και δυσκολία τις επιπτώσεις της κρίσης, όσοι πλήττονται από την ύφεση, τη λιτότητα και δεν βλέπουν καμία ανάπτυξη στον ορίζοντα. Πρέπει να καταφέρουμε να συντονιστούμε, να οικοδομήσουμε κοινά μοντέλα ανάπτυξης που να βασίζονται στην έρευνα, τη γνώση, την ανανεώσιμη ενέργεια, την καινοτομία. Και τον στόχο αυτό μπορεί να τον πετύχει μόνο μια Αριστερά ικανή να ξαναβρεί τον εαυτό της και που δεν φοβάται να μιλήσει τη γλώσσα της.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc # 43, τον Ιανουάριο του 2014

Extra Hot άρθρο

O επιστήμονας, συγγραφέας, και ιστορικός Έρικ Τουσέν είναι εκπρόσωπος και ιδρυτικό μέλος της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Κατάργηση του Χρέους του Τρίτου Κόσμου. Βρέθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα, για τη σύσταση και τις πρώτες συνεδριάσεις της κοινοβουλευτικής επιτροπής λογιστικού ελέγχου του ελληνικού δημόσιου χρέους, και μίλησε στο Hot Doc για αυτή την επιτροπή και την αποστολή της.

Πείτε μας μερικά λόγια για την Παγκόσμια Επιτροπή για την Κατάργηση του Χρέους του Τρίτου Κόσμου.
Είναι ένα παγκόσμιο δίκτυο, που απαρτίζεται από οργανώσεις από περισσότερο από 30 χώρες παγκοσμίως. Είμαστε ένα δίκτυο κοινωνικών ομάδων, που διεκδικούμε την κατάργηση του αθέμιτου χρέους και την εφαρμογή εναλλακτικών λύσεων. Ιδρυθήκαμε το Μάρτιο του 1990, και από το ξεκίνημα είχαμε ενεργή συμμετοχή στα κινήματα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Επίσης συμμετέχουμε στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, από το ξεκίνημα του, και συμμετείχαμε στο φετινό φόρουμ που διοργανώθηκε στην Τυνησία. Η δράση μας κρατάει για δεκαετίες, αναλύοντας το αθέμιτο χρέος χωρών του τρίτου κόσμου. Επίσης, αναλύουμε τις πολιτικές που εφαρμόζουν οι δανειστές, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, και συμμετέχουμε σε δράσεις σε πολλές χώρες στη Λατινική Αμερική και σε χώρες όπως το Πακιστάν, το Μάλι, και η Τυνησία. Είμαστε ενεργοί σε πολλές ηπείρους πάνω σε αυτό το θέμα. Επίσης, στηρίζουμε και συμμετέχουμε σε κινήματα όπως το κίνημα για την κατάργηση του χρέους στις ΗΠΑ, που έχει ως στόχο τη στάση αποπληρωμής του αθέμιτου χρέους που προέρχεται από τα φοιτητικά δάνεια. Επίσης, είμαστε ενεργοί στις προσπάθειες να σταματήσουν οι πλειστηριασμοί των κατοικιών από τις τράπεζες στις ΗΠΑ. Οπότε, η δραστηριότητα της επιτροπής μας έχει επεκταθεί πλέον και σε άλλους τομείς, όπως το αθέμιτο ιδιωτικό χρέος των πολιτών στις χώρες του Βορρά αλλά και το αθέμιτο δημόσιο χρέος των χωρών του Βορρά.

Ήσασταν στην Ελλάδα πρόσφατα για μία σειρά επαφών με έλληνες βουλευτές, και το αποτέλεσμα αυτών των επαφών ήταν η σύσταση κοινοβουλευτικής επιτροπής λογιστικού ελέγχου του ελληνικού δημόσιου χρέους. Πείτε μας για τις επαφές που είχατε και για την επιτροπή που σχηματίζεται.
Αυτή η επιτροπή θα απαρτίζεται από 15 άτομα από το εξωτερικό και 15 Έλληνες. Αυτοί οι άνθρωποι θα είναι επιστήμονες διεθνούς και συνταγματικού δικαίου, οικονομολόγοι και λογιστές. Θα είναι πρόσωπα που έχουν πολλές εμπειρίες από διάφορες χώρες, και εγώ θα είμαι ο συντονιστής αυτής της επιτροπής. Αποστολή μας θα είναι η εντόπιση παράνομου, αθέμιτου, μη βιώσιμου ή απεχθούς χρέους. Ορίζουμε το αθέμιτο χρέος ως χρέος που αποκτήθηκε εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος και υπέρ μίας προνομιούχας μειοψηφίας. Το παράνομο χρέος είναι χρέος που αποκτήθηκε ενάντια στις προβλέψεις του εθνικού και διεθνούς δικαίου. Τα μη βιώσιμα χρέη είναι χρέη που η αποπληρωμή τους δεν επιτρέπει στο κράτος να διασφαλίσει τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών της, ενώ το απεχθές χρέος είναι χρέος που η αποπληρωμή του παραβιάζει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Θα αναλύσουμε το ελληνικό χρέος, που έχει αποκτηθεί από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 μέχρι σήμερα, λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός ότι τα τελευταία πέντε χρόνια, ο κυριότερος δανειστής της Ελλάδας είναι η τρόικα. Αυτοί οι δανειστές αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 80% του τωρινού ελληνικού δημόσιου χρέους. Θα αναλύσουμε αυτό το χρέος, για να διαπιστώσουμε αν είναι αθέμιτο, παράνομο, απεχθές ή μη βιώσιμο. Το 80% αυτού του χρέους ανήκει στην τρόικα, ενώ από το 20% που απομένει, το μεγαλύτερο κομμάτι ανήκει στις ελληνικές τράπεζες ενώ ένα μικρό ποσοστό, περίπου 3-4%, ανήκει σε hedge funds και αρπακτικά funds.

Έχουν υπάρξει αντιρρήσεις για τη σύσταση αυτής της επιτροπής λογιστικού ελέγχου του χρέους από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους λεγόμενους «θεσμούς», ή από μέλη της ίδιας της ελληνικής κυβέρνησης;
Δεν έχει υπάρξει ακόμα επίσημη αντίδραση από την Κομισιόν ή από ξένες κυβερνήσεις, αλλά φαντάζομαι ότι δεν βλέπουν με καλό μάτι αυτή την πρωτοβουλία, επειδή οι δανειστές δεν επιθυμούν να γίνει λογιστικός έλεγχος. Δεν θέλουν να χαρακτηριστεί το χρέος απεχθές ή αθέμιτο ή παράνομο. Σε ό,τι αφορά την ελληνική κυβέρνηση, υπάρχει στήριξη από τον πρωθυπουργό και από μερικούς υπουργούς. Πρέπει να σημειώσουμε ότι στη νέα κυβέρνηση υπάρχουν πέντε υπουργοί, που πήραν μέρος, το 2011, στη δημιουργία της πρωτοβουλίας των πολιτών για την διαγραφή του χρέους. Επίσης, πρέπει να αναφερθώ στο γεγονός ότι ο υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης, δεν στήριξε αυτή την πρωτοβουλία. Η προτεραιότητά του είναι οι συζητήσεις με την Κομισιόν, ενώ μέχρι στιγμής δεν έχει ασχοληθεί με το ζήτημα της διαγραφής του χρέους. Η κατάσταση είναι περίπλοκη. Μέχρι στιγμής δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αντιφάσεις ή πιέσεις, και θα δούμε τι θα γίνει μέσα στις επόμενες εβδομάδες και τους επόμενους μήνες.

Ποια παραδείγματα θα μπορούσε να πάρει η Ελλάδα από άλλες χώρες, όσον αφορά την πρωτοβουλία λογιστικού ελέγχου του χρέους;
Ο Ισημερινός αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Φυσικά δεν μπορείς να επαναλάβεις ακριβώς όλα όσα έκαναν εκεί, αλλά μπορούμε να μάθουμε πολλά από την περίπτωση του Ισημερινού, και ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα που πήραμε ήταν το γεγονός ότι είναι απόλυτα εφικτό να αντιμετωπίσει μία χώρα τους δανειστές. Η στάση πληρωμών άλλαξε τις ισορροπίες δύναμης. Όταν αποπληρώνεις το χρέος, είσαι σε θέση αδυναμίας, ενώ όταν πάρεις την απόφαση να σταματήσεις την αποπληρωμή εξαιτίας του λογιστικού ελέγχου, τότε ξαφνικά βρίσκεσαι σε θέση ισχύος σε σχέση με τους δανειστές. Η στάση πληρωμών του Ισημερινού έδειξε στον κόσμο ότι μπορείς να επιβάλεις εσύ τους δικούς σου κανονισμούς στους δανειστές, που δεν θα δεχόντουσαν ποτέ όσο δεν γίνεται στάση πληρωμών και λογιστικός έλεγχος. Υπάρχει επίσης και το παράδειγμα της Ισλανδίας. Η Ισλανδία αποφάσισε να μην αποπληρώσει το χρέος της προς το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ολλανδία, την περίοδο 2008-2009, και σήμερα η Ισλανδία βρίσκεται σε μία πολύ καλύτερη οικονομική και κοινωνική κατάσταση σε σχέση με την Ελλάδα, που εξακολουθεί να σέβεται τα δικαιώματα των δανειστών της και συνεχίζει να αποπληρώνει το χρέος. Αυτό που θα αποδείξουμε μέσω του λογιστικού ελέγχου είναι ότι το χρέος είναι παράνομο και αθέμιτο, και θα συζητήσουμε τι μπορεί να ακολουθήσει μετά. Σίγουρα η τελική απόφαση για μία ενδεχόμενη στάση πληρωμών θα παρθεί από την κυβέρνηση, όχι από την επιτροπή λογιστικού ελέγχου. Αλλά είμαι σίγουρος ότι, προσφέροντας σωστή ενημέρωση στον ελληνικό λαό και τη διεθνή κοινή γνώμη, θα μπορέσουμε να κάνουμε βήματα προς τα μπρος στο θέμα της αντιμετώπισης των δανειστών.

Πώς αντιδράτε στις πρόσφατες δηλώσεις του πρωθυπουργού και άλλων μελών της κυβέρνησης, ότι η Ελλάδα θα αποπληρώσει εξ ολοκλήρου τις δανειακές υποχρεώσεις της προς το ΔΝΤ και την ΕΚΤ;
Η συμφωνία, που υπογράφηκε στο Eurogroup στις 20-21 Φεβρουαρίου, έχει να κάνει με το πρόγραμμα δανεισμού και λιτότητας, που θα συνεχιστεί μέχρι το τέλος Ιουνίου. Οπότε πρέπει να δούμε τι θα ακολουθήσει μετά από τον Ιούνιο, αλλά και τι θα συμβεί μέχρι τότε, σε περίπτωση που οι δανειστές δεν κάνουν πραγματικές παραχωρήσεις προς την Ελλάδα. Υπάρχει κινητικότητα, αλλά δεν υπάρχουν ακόμα σαφές ενδείξεις. Η ελληνική κυβέρνηση έκανε μεγάλες υποχωρήσεις στους δανειστές όσον αφορά το χρέος, ίσως περιμένοντας από τους δανειστές ότι θα είναι πιο διαλλακτικοί και ότι θα δώσουν περισσότερο χώρο στην κυβέρνηση για να μπορέσει να σταματήσει τη λιτότητα. Αλλά αν αυτό τελικά δεν συμβεί, νομίζω πως όλα τα θέματα θα τεθούν εκ νέου στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Ποια θα είναι τα επόμενα βήματα μόλις ολοκληρωθεί ο λογιστικός έλεγχος; Θα δημοσιευθούν τα αποτελέσματα της έρευνάς σας, και επίσης, κατά τη δική σας εκτίμηση, υπάρχει πιθανότητα να ακολουθήσουν πραγματικές κινήσεις για αυτό το θέμα εκ μέρους της Ελλάδας και της Ευρώπης;
Κάτι που είναι σημαντικό να αναφέρω, είναι το γεγονός ότι η πρόεδρος του Ελληνικού Κοινοβουλίου θέλει να κάνει αυτή την επιτροπή συμμετοχική για τους έλληνες πολίτες. Θα λειτουργήσουμε με πλήρη διαφάνεια. Θα δημοσιεύσουμε προκαταρκτικά αποτελέσματα. Θα καλέσουμε πολίτες, που έχουν πληροφορίες και στοιχεία για παράνομες ή αθέμιτες πράξεις, να έρθουν να καταθέσουν ενώπιον της επιτροπής, όπως για παράδειγμα για θέματα που αφορούν τις διαπραγματεύσεις για το χρέος και το μνημόνιο με την τρόικα, αλλά και το χρέος που αποκτήθηκε μέσω των μεγάλων συμβολαίων με πολυεθνικές εταιρίες, όπως η Siemens, ή με εταιρίες στον τομέα της άμυνας, όπως η γαλλική εταιρία Thales. Όταν ολοκληρώσουμε το έργο μας, θα δημοσιεύσουμε τα αποτελέσματα και θα τα κοινοποιήσουμε επισήμως στην κυβέρνηση, και έτσι, η κυβέρνηση οφείλει να πάρει αποφάσεις με βάση τα αποτελέσματα του λογιστικού ελέγχου. Δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η απόφαση της κυβέρνησης, αλλά νομίζω ότι οι έλληνες πολίτες θα αναμένουν κάποια κίνηση από την κυβέρνηση, ενώ η πρόεδρος του Ελληνικού Κοινοβουλίου, που ξεκίνησε αυτή την πρωτοβουλία, δήλωσε στην πρόσφατη συνέντευξη Τύπου ότι ο ελληνικός λαός έχει το δικαίωμα να πει ότι δεν θέλει να αποπληρώσει ένα παράνομο ή αθέμιτο χρέος.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc#75, τον Απρίλιο του 2015

Extra Hot άρθρο

Τo 2008, με την πρώτη του ταινία, το «Without», κέρδισε επτά βραβεία στο 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, αλλά οι διανομείς δεν ασχολήθηκαν μαζί του. Φέτος, με τη δεύτερη ταινία του, τη «Miss Violence», κέρδισε στο Φεστιβάλ Βενετίας τονΑργυρό Λέοντα και πλέον υποχρεώνει τους ανθρώπους που ασχολούνται ή αγαπούν το σινεμά στην Ελλάδα να ασχοληθούν μαζί του. Δημιουργός βουτηγμένος στην πραγματικότητα, ο Αλέξανδρος Αβρανάς δεν αποστασιοποιείται από την πραγματικότητα και δεν έχει θέμα να πάρει θέση για τις «μαριονέτες που μας κυβερνούν» και να διατυπώσει την άποψη πως «ο κόσμος δεν έχει πλέον και πολλά να χάσει αν αντιδράσει» σε όσα συμβαίνουν σήμερα.

Έχουμε ακούσει αρκετές αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με το για τι μιλά η καινούρια ταινία σου, η «Miss Violence»…
Για την προσωπική ευθύνη που οφείλει να αναλάβει και να φέρει ο πολίτης όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Επιτέλους κι εμείς πρέπει να πάρουμε την απόφαση να αντισταθούμε σε αυτά που συμβαίνουν και όχι απλώς να επαναπαυόμαστε, προσπαθώντας να ξορκίσουμε το κακό. Στο κάτω κάτω, εμείς είμαστε υπεύθυνοι για αυτούς που μας κυβερνούν και μας ουσιάζουν. Είναι πολλοί αυτοί που υποστηρίζουν πως η ταινία βραβεύτηκε στο εξωτερικό επειδή αναδεικνύει το κακό πρόσωπο της Ελλάδας και επιβεβαιώνει τις απόψεις που έχουν για μας.
Από την άλλη, κάποιοι θεωρούν πως το θέμα της ταινίας δεν αφορά την ελληνική κοινωνία, μένοντας μάλλον στην επιφάνεια των πραγμάτων και των εικόνων. Η ταινία δεν είναι μια μελέτη της ενδοοικογενειακής βίας, αλλά μια πραγματεία για την εξουσία και του κύκλου βίας που εκπορεύεται από αυτήν. Δεν έχω χρησιμοποιήσει ούτε σουρεαλιστικά σύμβολα ούτε υπερβολικές αναγωγές. Το φιλμ είναι απολύτως ρεαλιστικό. Όλοι οι χαρακτήρες είναι υπαρκτά πρόσωπα – εξάλλου βασίζεται σε πραγματική ιστορία που συνέβη στη Γερμανία.

Είπες ότι είμαστε υπεύθυνοι για τους κυβερνήτες μας. Ισχύει αυτή η θέση, από τη στιγμή που η κυριαρχία των μηχανισμών χειραγώγησης των ανθρώπων είναι απροσμάχητη;
Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλλει για την παντοδυναμία των συγκεκριμένων μηχανισμών – άλλωστε, αυτόν τον ρόλο παίζουν τα μέσα ενημέρωσης.
Από εκεί και πέρα, όμως, καθένας πρέπει να προσπαθήσει να ανακαλύψει την αλήθεια, για τον εαυτό του. Θα αποδεχτώ το γεγονός πως είμαι ένα άτομο που αφήνομαι να με χειραγωγήσουν; Ε, αν συμβαίνει αυτό, δεν χρειάζεται να επιρρίπτω ευθύνες στους μηχανισμούς. Εμείς επιτρέπουμε σε αυτούς να λειτουργούν σε βάρος μας. Προσωπικά, δεν απορρίπτω την έννοια του θύματος. Στη «Miss Violence», οι ήρωες που αντιμετωπίζουν τις δυσάρεστες καταστάσεις είναι θύματα. Κάποια στιγμή, βέβαια, συνειδητοποιείς ότι η θυματοποίηση ίσως είναι βολική. Ωστόσο, από ένα σημείο και μετά οφείλουμε να ρισκάρουμε τα λίγα που έχουμε να χάσουμε, για να αποκτήσουμε τα πολλά.

Τι βρήκες στον κεντρικό σου πρωταγωνιστή, τον Θέμη Πάνου, για να τον επιλέξεις;
Ο πατέρας στη «Miss Violence» είναι ένας loser. Τι σημαίνει αυτό; Είναι ένα από αυτά τα ανθρωπάκια που είναι αποδεκτά από την κοινωνία, που τα βλέπεις να περπατούν δίπλα σου και δεν τα προσέχεις ποτέ. Δεν υποστηρίζω πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι συμπεριφέρονται στο σπίτι με τον τρόπο που το κάνει ο συγκεκριμένος χαρακτήρας. Λοιπόν, αυτός είναι κοινωνικά αποδεκτός, το πρότυπο οικογενειάρχη που ενδιαφέρεται για τα παιδιά του, ευγενέστατος, με χαμηλό προφίλ, αλλά στο σπίτι μεταμορφώνεται σε τύραννο, που ασκεί βάναυσα την εξουσία που δεν μπορεί να ασκήσει στον κοινωνικό του περίγυρο. Στον Θέμη Πάνου βρήκα όλα αυτά τα στοιχεία που έψαχνα γι’ αυτό τον χαρακτήρα.

Ποιος σκηνοθέτης σου αρέσει;
Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, γιατί έκρινε ένα σύστημα στο οποίο ο εχθρός δεν ήταν ορατός, όπως σε μας, ας πούμε, η χούντα και ο φασισμός. Ο Παζολίνι δεν έκανε ταινίες με τον τρόπο του Γαβρά ή του Αγγελόπουλου, με απευθείας στοχευμένες δημιουργίες. Για τους σκηνοθέτες που θέλουμε να μιλήσουμε για την εποχή μας, ο εχθρός είναι παντού και είναι αόρατος. Θεωρητικά πάντα μιλώντας, ζούμε σε μια ανοιχτή κοινωνία, που παρέχει στους πολίτες τα πάντα, από την παιδεία μέχρι τις ευκαιρίες για την κοινωνική ανέλιξη. Άρα δεν έχουμε έναν ξεκάθαρο εχθρό να πολεμήσουμε. Σε αυτήν τη λογική κινούμενος, νιώθω κοντά στον Παζολίνι, όπως άλλωστε και στον Φασμπίντερ. Με ενδιαφέρουν οι σκηνοθέτες που δίνουν πολιτική διάσταση στις ταινίες τους και επεξεργάζονται ένα μήνυμα, δεν με ενδιαφέρει ο κινηματογράφος της ψυχαγωγίας.

Ο Παζολίνι μίλησε για τη βία της αστικής τάξης. Και η ιταλική κοινωνία τον αντιμετώπισε με εχθρικό πνεύμα. Περιμένεις ότι το ίδιο μπορεί να συμβεί με την ταινία σου;
Όχι, οι Ιταλοί αγκάλιασαν με απίστευτη αγάπη τη «Miss Violence».

Ίσως γιατί είσαι Έλληνας και θεωρούν ότι δεν μιλάς για τους ίδιους.
Όχι, γι’ αυτούς μιλώ. Οι ίδιοι ανέφεραν ότι η ταινία τούς άγγιξε τόσο πολύ γιατί το θέμα της οικογενειακής βίας είναι ένα θέμα που γι’ αυτούς εξελίχτηκε ραγδαία. Και αυτό είπε και ο Αλμπέρτο Μπαρμπέρα, ο διευθυντής του Φεστιβάλ της Βενετίας, ότι η ταινία θα μπορούσε να έχει γυριστεί στην Ιταλία, αλλά δυστυχώς οι ιταλοί κινηματογραφιστές είναι λιγότερο καυστικοί και λιγότερο επικριτικοί, ίσως γιατί δεν έχουν φτάσει τόσο χαμηλά όσο εμείς οι Έλληνες.

Ποιο είναι το επόμενο στάδιο για την Ελλάδα;
Πιστεύω ότι η σημερινή κατρακύλα δεν έχει τέλος. Ίσως η κοινωνία μας πρέπει να πεθάνει για να ανθίσει κάτι άλλο. Νομίζω ότι η κοινωνία μας κάνει ένα reset. Ενώ είχε καταφέρει να προσφέρει μια ποιότητα ζωής, τώρα μας το παίρνει πίσω. Από το 1981 και μετά ζήσαμε το αμερικανικό όνειρο, μόνο που εμείς το φάγαμε αμάσητο, ενώ οι άλλοι το εξέλιξαν. Αυτό που τόσα χρόνια μας παρουσίαζαν ως ιδανικό, τώρα μας το παίρνουν πίσω.
Η απάντηση είναι η παιδεία; Νομίζω ότι και αυτήν πολύ στοχευμένα την καταστρέφουν. Αυτό που θα έπρεπε να κάνει η παιδεία είναι να καλλιεργεί αντιλήψεις, για να βλέπεις τα πράγματα και να μπορείς να τα κρίνεις. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Στο μάθημα των εικαστικών μάς αντιμετώπιζαν σαν να επρόκειτο να γίνουμε όλοι ζωγράφοι, αντί να μας μαθαίνουν να εκτιμούμε ένα έργο τέχνης.

Καταδικάζεις τη βία από όπου και αν προέρχεται;
Φυσικά! (γελά)

Άρα καταδικάζεις και την αστυνομική βία;
Επίσης, φυσικά! Ή θα σταματήσει η βία εξολοκλήρου ή θα υπάρχει παντού.

Υπάρχει ελπίδα σε πολιτικό επίπεδο;
Σε ποιο πολιτικό επίπεδο; Αφού όλοι είναι μαριονέτες.

Να πιάσουμε την περίπτωση της Χρυσής Αυγής; Πιστεύεις ότι ο μέσος Έλληνας είναι χρυσαυγίτης;
Αυτή ακριβώς είναι η κουβέντα που κάνω με τον σεναριογράφο μου, τον Κώστα Περούλη, ο οποίος μου λέει ότι ο μέσος Έλληνας είναι χρυσαυγίτης και ότι από τον φασισμό –όσο και να μη μου αρέσει– θα έρθει η επανάσταση, και διαφωνούμε κάθε μέρα. Επιμένει να κάνουμε ταινία γι’ αυτό το θέμα κι εγώ αρνούμαι! Δεν θέλω να τους δώσω χώρο και αξία. Προτιμώ να μιλήσω, ή μάλλον να υπονοήσω την απομόνωση των Ελλήνων που τους οδηγεί στη Χρυσή Αυγή και δεν χρειάζεται να κάνω λόγο για αυτό το μόρφωμα.

Στέκεσαι αντίθετος στον φασισμό, αλλά κι εσύ ως σκηνοθέτης ασκείς αυταρχική εξουσία.
Ναι, είμαι ο πιο νόμιμος φασίστας, αλλά με απώτερο σκοπό να οργανώσω και να διευκολύνω τη σύγκλιση όλων αυτών των επιμέρους  μονάδων, χάρη στις οποίες παράγεται ένα κινηματογραφικό έργο.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc #42, το Δεκέμβρη του 2013

Extra Hot άρθρο

Ο αμερικανός οικονομολόγος Ρίτσαρντ Γουόλφ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο New School της Νέας Υόρκης, του Yale και του Sorbonne I, μιλάει στο Hot Doc για την οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα, την ευρωζώνη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, επισημαίνοντας την ανάγκη να προχωρήσουμε στη μετακαπιταλιστική εποχή. Παρατηρεί ότι «οι ισχυρισμοί για το ότι ζούσατε πέραν από τις δυνατότητές σας είναι αστείοι και προσβλητικοί» και εξηγεί τι κρύβεται πίσω από την περίφημη ελληνική κρίση.

Τον τελευταίο καιρό ακούγεται πως η ελληνική οικονομία ανακάμπτει.
Έχουμε τη βαθύτερη οικονομική ύφεση των τελευταίων 75 ετών, δεύτερη χειρότερη μετά από τη μεγάλη ύφεση του ‘30, χωρίς να γνωρίζουμε πόσο ακόμα θα χειροτερεύσει η κατάσταση. Σας θυμίζω πως μετά την κρίση του ‘30, με την ανάδειξη των οικονομικών θεωριών του Κέυνς, οι οικονομολόγοι είπαν πως υπήρχαν πλέον οι μηχανισμοί που δεν θα επέτρεπαν να ξανασυμβεί μια τέτοια ύφεση. Οι ίδιοι που τα έλεγαν αυτά, ακόμα και μετά από τις 11 υφέσεις που αντιμετώπισαν οι ΗΠΑ από τη δεκαετία του ‘30 μέχρι το 2007, λέγανε κάθε φορά πως δεν είναι ανησυχητική η κατάσταση και πως δεν έχει πάρει τις διαστάσεις του ‘30. Τώρα όμως έχουμε μια τέτοια μεγάλη ύφεση. Οι ίδιοι που μας έλεγαν πως δεν θα συνέβαινε ξανά κάτι τέτοιο τώρα μιλάνε για ανάκαμψη. Υπάρχει ανάκαμψη, αλλά μόνο για τους πλουσιότερους 5%-10%. Όπου κοιτάξουμε, το επίπεδο διαβίωσης της πλειοψηφίας έχει πέσει τα τελευταία χρόνια.

Ποιοι παράγοντες οδήγησαν την Ελλάδα στην κρίση;
Οι περισσότερες χώρες πάντα δανείζονται και ζουν πέραν από τις δυνάμεις τους. Το πρώτο πρόβλημα για την Ελλάδα δεν ήταν πως δανειζόταν περισσότερο από ό,τι έπρεπε. Οι δανειστές είχαν πιέσει την Ελλάδα να δανειστεί επειδή οι ίδιοι έβγαζαν τεράστια κέρδη, βυθίζοντας χώρες όπως η Ελλάδα στο χρέος. Η Goldman Sachs, για παράδειγμα, είχε βοηθήσει την Ελλάδα να εφαρμόσει διάφορα λογιστικά κόλπα για να αποκρύψει το πραγματικό τις χρέος. Ακολούθησε η παγκόσμια οικονομική κατάρρευση του 2008, όταν όλες οι μεγάλες καπιταλιστικές οικονομίες έπρεπε να αυξήσουν κατακόρυφα τον δανεισμό τους. Οι δανειστές αντιμετώπιζαν μια ραγδαία αύξηση στη ζήτηση δανείων και κατάλαβαν πως μπορούσαν να δανείσουν με μικρότερο ρίσκο σε χώρες όπως οι ΗΠΑ.
Έτσι οι όροι δανεισμού για την Ελλάδα έγιναν πολύ πιο οδυνηροί. Το δεύτερο πρόβλημα είναι η περίεργη πολιτική οικονομία του καπιταλισμού. Ας χωρίσουμε τον πληθυσμό στα δύο: Από τη μία η μεγάλη μάζα των εργαζομένων και από την άλλη οι πλουσιότεροι 5%. Και οι δύο θέλουν το κράτος να τους προσφέρει διάφορες ακριβές υπηρεσίες με τη χαμηλότερη δυνατή φορολόγηση. Αυτό βάζει τους πολιτικούς σε δύσκολη θέση. Δεν τολμούν να αυξήσουν τους φόρους, επειδή αυτό θα έχει πολιτικό κόστος και επειδή μετά οι πλούσιοι θα υποστηρίξουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Τι κάνουν λοιπόν; Δανείζονται λεφτά. Έτσι, δεν αναγκάζονται να αυξάνουν τους φόρους, ενώ συνεχίζουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες που ζητάει ο κόσμος. Αυτή η κατάσταση βολεύει τους πλούσιους, που όχι μόνο αποφεύγουν τη φορολόγηση, αλλά βγάζουν κέρδος δανείζοντας στο κράτος. Παραδόξως όλοι κερδίζουν, αλλά το δημόσιο χρέος αυξάνεται.

Ποιος ήταν ο ρόλος του ευρώ και της ευρωζώνης στη δημιουργία της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα;
Νομίζω πως το ευρώ, όπως και το σχέδιο για την ενωμένη Ευρώπη, είχε απήχηση σε πολλές ομάδες ανθρώπων για διάφορους λόγους. Πιστεύω πως οι ομάδες που συμμετείχαν σε αυτή τη συμμαχία είχαν διαφορετικούς λόγους να υποστηρίξουν το ευρώ, αλλά και διαφορετικές ικανότητες για την επίτευξη των στόχων τους. Για τους Γερμανούς, η δημιουργία του κοινού νομίσματος και της ενιαίας αγοράς ήταν όνειρο που έγινε πραγματικότητα. Ήξεραν πως οι οικονομικές συνθήκες εντός της χώρας τους, με τα συμβούλια των εργαζομένων που καθορίζουν τις σχέσεις με την ιδιοκτησία και που διατηρούν τις τιμές και τους μισθούς σε χαμηλά επίπεδα με αντάλλαγμα την ασφάλεια των θέσεων εργασίας, θα βοηθούσαν τη Γερμανία. Γνώριζαν πως όταν οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες μετέτρεπαν τις τιμές και τους μισθούς τους σε ευρώ θα ανέβαζαν κατακόρυφα τις τιμές και ως αποτέλεσμα η Γερμανία θα γινόταν η πιο ανταγωνιστική ευρωπαϊκή οικονομία.
Αυτό δεν έγινε επειδή οι Γερμανοί ήταν πιο ικανοί ή πιο εξελιγμένοι τεχνολογικά, αλλά επειδή οι αυξήσεις των τιμών στη Γερμανία παρέμειναν υπό έλεγχο, ενώ στις άλλες χώρες η ευφορία για τη δημιουργία του ευρώ οδήγησε σε αύξηση των τιμών και μισθών. Ήταν μια πονηρή κίνηση των Γερμανών, καθώς είχαν μια μοναδική ευκαιρία να αυξήσουν τις εξαγωγές τους προς την υπόλοιπη Ευρώπη. Από την άλλη, η Ελλάδα είχε μια διαφορετική αντίληψη. Πίστευαν πως θα είχαν οφέλη από το κοινό νόμισμα επειδή οι μισθοί τους ήταν χαμηλότεροι από τους μισθούς των χωρών της βόρειας Ευρώπης και επειδή είχαν τη φανταστική αντίληψη πως οι Γάλλοι και οι Γερμανοί θα επέτρεπαν στις βιομηχανίες τους να εγκατασταθούν στις φτηνότερες αγορές της νότιας Ευρώπης. Δεν κατάλαβαν πως οι Γερμανοί όχι μόνο είχαν λάβει μέτρα για να αποτραπεί η φυγή των βιομηχανιών τους, αλλά και να απορροφήσουν τις βιομηχανίες των άλλων χωρών! Επίσης δεν αντιλήφθηκαν πως, αν οι βιομηχανίες της βόρειας Ευρώπης έπαιρναν την απόφαση να μετακινηθούν, δεν θα πήγαιναν στην Ελλάδα, αλλά στην Ασία ή στην Αφρική, όπου είναι πολύ χαμηλότερο το κόστος εργασίας. Αν το είχαν καταλάβει αυτό, τότε θα είχαν καταλάβει πως δεν θα είχαν κανένα όφελος από το ευρώ.

Το ΔΝΤ και η ΕΕ έχουν παραδεχθεί λάθη που έγιναν στο προγράμμα λιτότητας, αλλά επιμένουν ακόμα στην εφαρμογή αυτών των μέτρων. Γιατί υπάρχει αυτή η εμμονή;

Φοβούνται πως οι κυβερνήσεις σε χώρες όπως η Ελλάδα θα υποκύψουν στις πιέσεις των λαών τους να πάρουν δραστικά μέτρα, όπως την αποχώρησή τους από την ΕΕ ή τη ριζοσπαστική αλλαγή στη δομή των οικονομιών τους. Συνεπώς, έχουν αποφασίσει να κερδίσουν την υποστήριξη των πλουσίων σε αυτές τις χώρες. Θέλουν να τους πείσουν πως κινδυνεύουν άμεσα από μια πιθανή εξέγερση και πως είναι προς το συμφέρον τους να συμμαχήσουν με το ΔΝΤ, την ΕΚΤ και την ΕΕ, που θα τους βοηθήσουν να μετατοπίσουν το βάρος της κρίσης στη μάζα. Το καταφέρνουν αυτό λέγοντας στη μάζα πως η μόνη διέξοδος από την κρίση είναι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας ύστερα από μειώσεις μισθών και κατάργηση της δημόσιας πρόνοιας.

Πιστεύετε πως η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει στην ευρωζώνη;
Οι Έλληνες πρέπει να πάρουν μια μεγάλη απόφαση, που έχει να κάνει περισσότερο με τη δομή της εσωτερικής σας οικονομίας και λιγότερο με τη σχέση σας με τον υπόλοιπο κόσμο. Όσο θα επιτρέπεις τις μεγάλες εταιρίες να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, δεν θα αλλάξει τίποτα. Επιτρέψτε μου να σας ενημερώσω πως κι εμείς στις ΗΠΑ έχουμε τη δική μας Ελλάδα. Είναι οι μεγάλες πόλεις μας που έχουν καταστραφεί. Το πιο δραματικό παράδειγμα είναι το Ντιτρόιτ. Πριν από 40 χρόνια ήταν η καρδιά της βιομηχανίας αυτοκινήτων. Είχε πληθυσμό δύο εκατομμυρίων κατοίκων, με υψηλό βιωτικό επίπεδο. Σήμερα ο πληθυσμός του έχει πέσει στις 690.000 κατοίκους. Οι περισσότεροι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλη και άφησαν πίσω μια ερημούπολη.
Πέρυσι το Ντιτρόιτ κήρυξε πτώχευση και διοικείται πλέον από μια ομάδα μη εκλεγμένων αρμοδίων που είναι όλοι λευκοί, σε μια πόλη όπου η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων είναι Αφροαμερικανοί. Αυτό είναι το μέλλον και άλλων πόλεων στις ΗΠΑ και πιστεύω πως είναι το μέλλον της Ελλάδας αν δεν γίνουν δραστικές αλλαγές. Οι Έλληνες πρέπει να πάρουν την τύχη της χώρας στα χέρια τους και να γίνουν ανταγωνιστικοί όχι από τις μειώσεις μισθών, αλλά από τη μείωση κερδών. Αλλιώς πιστεύω πως η Ελλάδα θα γίνει όπως το Ντιτρόιτ και δεν πιστεύω πως αξίζει τέτοια τύχη.

Πώς θα μπορούσε να κατορθωθεί αυτή η αλλαγή και τι μορφή θα είχε ένα μετακαπιταλιστικό σύστημα;
Παγκοσμίως υπάρχουν 1.600-1.700 δισεκατομμυριούχοι. Οι περιουσίες τους αντιστοιχούν σε αυτές των φτωχότερων 3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως. Για μένα, εδώ τελειώνει η συζήτηση για τον καπιταλισμό. Οποιοδήποτε οικονομικό σύστημα επιτρέπει σε 1.600 άτομα να έχουν την ίδια περιουσία με το φτωχότερο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι βαθιά αρρωστημένο. Η λύση για μένα δεν είναι ο παραδοσιακός σοσιαλισμός, όπου το κράτος έχει την ιδιοκτησία όλων των μέσων παραγωγής. Πιστεύω πως πρέπει να προχωρήσουμε στη μετακαπιταλιστική εποχή και να αλλάξουμε τη δομή των εταιριών ριζικά. Σήμερα, ένας μικρός αριθμός ατόμων λαμβάνει όλες τις αποφάσεις μίας επιχείρησης, ενώ οι εργαζόμενοι έχουν αποκλειστεί από αυτές τις αποφάσεις. Προτείνω λοιπόν την αυτοδιαχείριση από τους εργαζόμενους. Τι θα σήμαινε αυτό; Αν μία επιχείρηση σκεφτόταν να μεταφερθεί σε άλλη χώρα, θα έπρεπε να ληφθεί η απόφαση δημοκρατικά από το σύνολο των εργαζόμενων. Σε αυτή την περίπτωση δεν θα έφευγε, καθώς οι εργαζόμενοι δεν θα ψήφιζαν να κλείσει η επιχείρηση.
Και αν τα κέρδη μοιραζόντουσαν με δημοκρατικό τρόπο, δεν θα επέλεγαν να δώσουν δυσανάλογα ποσά στους μεγαλομετόχους. Πρέπει να προχωρήσουμε στον εκδημοκρατισμό των επιχειρήσεων και να αφήσουμε πίσω μας το καπιταλιστικό σύστημα.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc#50, τον Απρίλιο του 2014

Extra Hot άρθρο

Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου μιλάει στο Hot Doc για τη ζώσα πολιτική πραγματικότητα, τον έρωτα σαν ενστικτώδη άμυνα στην αθλιότητα που μας έχει κυκλώσει, την εξέγερση που είναι δύσκολα προσβάσιμη και τις δυνατότητες του κόσμου για συλλογική δράση και αυτοοργάνωση.

Τι είναι αυτό που προκαλεί το κοινό στις συναυλίες σας να φωνάζει «το πάθος για τη λευτεριά είναι δυνατότερο από όλα τα κελιά»;
Νομίζω, η αφορμή είναι κάποια τραγούδια μου, που περιγράφουν είτε την αίσθηση της ελευθερίας είτε αναφέρονται σε ανθρώπους που αγωνίστηκαν γι’ αυτήν. Αλλά η αιτία είναι η λαχτάρα για αλληλεγγύη ανθρώπων που αγωνιούν ή –και– έχουν οργιστεί για το συνεχές σφυροκόπημα που υφίσταται ο λαός μας, ειδικά τα τελευταία μνημονιακά χρόνια. Στα 55 μου χρόνια, αν εξαιρέσω την επταετία της χούντας, δεν έχω βιώσει πιο σκληρό καθεστώς.

Εκτός από το πάθος για την ελευθερία, ποια άλλα πάθη τρομάζουν τους εκπροσώπους των κρατικών μηχανισμών καταστολής;
Όλα τα άλλα πάθη είναι τροχοπέδη στην ανάπτυξη της συνειδητότητας και γι’ αυτόν τον λόγο δεν νομίζω να τους τρομάζουν.

Είναι ο έρωτας πολιτική πράξη;
Είναι ενστικτώδης άμυνα απέναντι σε αυτή την άθλια πραγματικότητα που είναι αποτέλεσμα πολλών αιώνων επικράτησης της σκοτεινής πλευράς του ανθρώπου. Δημιουργεί ένα  μαγικό περίβλημα και μπορεί να ανυψώσει και τους πιο καταφρονεμένους. Είναι αυτό που λέει και ο Οκτάβιο Πας στην «Ηλιόπετρα»:
«Αλλάζει ο κόσμος, όταν φιλιούνται δυο, μεταμορφώνεται, όλα  αγιάζουν.
Ο σκλάβος βγάζει στους ώμους του φτερά.
Παύεις να είσαι ένας ακόμα ίσκιος…»

Είναι πιο εύκολο για δύο νέους ανθρώπους, ακούγοντας τα τραγούδια σας, να ερωτευτούν ή να εξεγερθούν;
Να ερωτευτούν. Ούτως ή άλλως, ο έρωτας είναι πιο προσβάσιμη κατάσταση από την εξέγερση. Κι επίσης, η μουσική και τα τραγούδια δεν μπορούν άμεσα να οδηγήσουν τους ανθρώπους σε επαναστάσεις και ανατροπές. Μπορούν να βοηθήσουν τον καθένα ξεχωριστά να στοχαστεί και να θελήσει κάτι καλύτερο για τον εαυτό του και για τους άλλους, αλλά αυτό είναι μια μακρόσυρτη και επίπονη διαδικασία.

Παρόλο που οι στίχοι και η μουσική σας είναι πολύ ιδιαίτεροι και απαιτούν «δεύτερη και τρίτη ανάγνωση», είστε από τους δημιουργούς με το πιο νεανικό φανατικό κοινό. Πώς συμβαίνει να συνεπαίρνει ανθρώπους νέους σε ηλικία η αυτόματη γραφή και ο υπερρεαλισμός των στίχων σας;
Υποθέτω πως από τη γέννησή του  ο υπερρεαλισμός άγγιζε τους ανήσυχους νέους, που δεν βολεύονται  σε καλούπια, γιατί, όπως πολύ  εύστοχα λέει ο Magritte, διεκδικεί για την καθημερινή ζωή μια ελευθερία παρόμοια με εκείνη του ονείρου.

Αρκετά τραγούδια σας θυμίζουν έναν ξεχασμένο, αρχαίο τόπο, τον τόπο της συλλογικής δράσης και της αυτοοργάνωσης της κοινότητας. Σήμερα μπορούν να υπάρξουν εκ νέου αυτοί οι τόποι;
Δύσκολο μεν –γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος, είτε ως εγωπαθής εξουσιαστής είτε ως φοβισμένος εξουσιαζόμενος, οδηγείται σε ένα ατομικό σάπισμα–, αλλά όχι και ακατόρθωτο. Υπάρχουν κάποια παραδείγματα στην εποχή μας. Αναγκαία προϋπόθεση είναι το μικρό μέγεθος της κοινότητας, όπου, όταν όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, όταν κοιτάς τον άλλον στα μάτια την ώρα που μιλάει, είναι πιο δύσκολο να εμφανιστούν τα εκφυλιστικά φαινόμενα της αντιπροσωπευτικής –ονομαζόμενης– δημοκρατίας.

Αν ο πυρήνας της αναρχίας είναι ποιητικός, ο πυρήνας της καθημερινότητάς μας από ποια στοιχεία αποτελείται;

Αρχικά να σημειώσω ότι αυτό το είπα κάποια στιγμή, σχεδόν αυθόρμητα και χωρίς να ξέρω καλά καλά τι εννοώ, όπως περίπου γράφω και τους στίχους. Νομίζω ήθελα να πω ότι το να παλεύεις να πραγματωθεί μια τόσο –ιδανική για τον άνθρωπο– αδύνατη κατάσταση, που προϋποθέτει βαθιά πνευματικότητα των υποκειμένων, και να συνεχίζεις ανά τους αιώνες, παρ’ όλα τα στραπάτσα, χωρίς να χάνεις το κέφι σου, αυτή η αποκοτιά, χαρμάνι με την ιδανική ουτοπία, είναι στα πρόθυρα της ποίησης. Πυρήνας της καθημερινότητάς μας είναι ο φόβος και κυρίως ο φόβος του θανάτου, τον οποίο φαίνεται να τιθασεύουμε, αλλά είναι μια πλάνη. Συνεχίζει να υπάρχει σαν «θόρυβος βάθους», ή, πιo ποιητικά, σύμφωνα με τον Ρίλκε:
«Ο θάνατος είναι μεγάλος.
Είμαστε δικοί του κι όταν γελούμε.
Κι εκεί που θαρρούμε
πως η ζωή μας ζώνει,
τολμά να κλάψει
στο κέντρο της καρδιάς μας…»

Δεν μιλάτε πολύ συχνά δημοσίως. Νιώθετε ότι εκφράζεστε καλύτερα μέσα από την τέχνη σας;
Δεν ισχύει αυτό. Νομίζω τελευταία το ’χω ξεφτιλίσει!

Είχατε δηλώσει σε κάποια συνέντευξή σας πως μια εποχή υποστηρίζατε τον Ολυμπιακό και είχατε ινδάλματα τον Σιδέρη και τον Δεληκάρη. Φαντάζομαι ότι τον Ολυμπιακό δεν τον βλέπατε, παρά ακούγατε τους αγώνες του από το ραδιόφωνο. Άρα ο Σιδέρης και ο Δεληκάρης ήταν για σας μια «ακουστική εικόνα». Πόση δύναμη κρύβει μια «ακουστική εικόνα», τι ενεργοποιεί στην ψυχή του ανθρώπου και πόση φαντασία μας ευνουχίζει η κοινωνία του θεάματος;
Πολύ σωστός! Όντως, ακούγοντας την αναμετάδοση, η φαντασία οργίαζε, κατασκευάζοντας το γήπεδο, τους πρωταγωνιστές, τα σηκωμένα χέρια στο γκολ, τα τσόφλια από τα σπόρια στις κερκίδες, τα σύννεφα στον ουρανό. Όσο πιο πολύ βάζεις τον εαυτό σου σε κάτι, τόσο πιο λυτρωτικό είναι. Και η εικόνα, μέσω της τέχνης, έχει προσφέρει πολλές λυτρωτικές στιγμές, αλλά τις παίρνει πίσω, με τη χρήση της στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σαν αγωγός προπαγάνδας, διαστρέβλωσης, παθητικοποίησης και χειρισμού των μαζών.

Τι σας δίνει έμπνευση;
Οτιδήποτε.

Αν μαθαίνατε πως κάποια ημέρα θα τελείωνε ο κόσμος μας, ποιο βιβλίο, ποιον δίσκο και ποια ταινία θα επιλέγατε να σώσετε προκειμένου να τα βρουν οι επόμενες γενιές, οι αποξενωμένες από τα προϊόντα του μαζικού πολιτισμού;
Είναι λίγο αστεία αυτή η ερώτηση, μα θα σου κάνω το χατίρι! Από βιβλίο θα διάλεγα το «Σιντάρτα» του Χέσε, από μουσική, μία όπερα του Φίλιπ Γκλας και από ταινίες, το «Χάος» των αδερφών Ταβιάνι.

Ποιους τρόπους βλέπετε για να ξεπεράσουμε τη σημερινή «μαύρη» κατάσταση, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο;
Δημιουργικότητα, συντροφικότητα, θάρρος, ανοιχτό μυαλό, καθημερινή άσκηση στη θνητότητα.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc#61, τον Οκτώβρη του 2014

Extra Hot άρθρο

Η Μπεατρίθ Ταλεγκόν έγινε διεθνής φίρμα μέσα σε μια μέρα. Η γενική γραμματέας της νεολαίας της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, πριν από ένα μήνα, στη σύνοδο του Συμβουλίου της Σοσιαλιστικής Διεθνούς στο Κασκές της Πορτογαλίας, τα ‘χωσε στον Γιώργο Παπανδρέου και στους άλλους Σοσιαλιστές ηγέτες κατηγορώντας τους έμμεσα για οπορτουνισμό και για πλήρη έλλειψη επαφής με την πραγματικότητα. «Είμαι έκπληκτη για το πώς σκοπεύουμε να προωθήσουμε την επανάσταση από ένα ξενοδοχείο πέντε αστέρων, και από ηγέτες που φθάνουν με πολυτελή αυτοκίνητα», είπε η Ταλεγκόν προκαλώντας σοκ στο ακροατήριο.

Η 29χρονη Μπεατρίθ έχει πάρει στα σοβαρά τον ρόλο της και στη χώρα της ήδη θεωρείται το ανερχόμενο αστέρι των Σοσιαλιστών. Η Μπεατρίθ Ταλεγκόν βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα για να συμμετάσχει σε διημερίδα με τίτλο «Έξοδος από την κρίση: Η πρόκληση της Εναλλακτικής πορείας» που διοργάνωσαν το Ινστιτούτο Ερευνών και Πολιτικής Στρατηγικής και το Levy Economics Institute στην Αθηναΐδα, και ιδού τι μας είπε.

Θα ήθελα να ξεκινήσω αυτή μας την κουβέντα με μία ερώτηση που είναι παραγγελιά από κάποιον συνάδελφό μου. Μου είπε λοιπόν να σε ρωτήσω «γιατί είσαι στο Σοσιαλιστικό Κόμμα; Μήπως θα έπρεπε να είσαι στην Αριστερά;» Προφανώς ο άνθρωπος άκουσε την τοποθέτησή σου, που κάθε άλλο παρά με τοποθέτηση συστημικού Σοσιαλιστή μοιάζει.

Πάνω σε αυτό που μόλις ανέφερες στηρίζεται η μεγαλύτερη κριτική που ακούγεται σήμερα για το πρόσωπό μου.

Ο κόσμος δεν καταλαβαίνει γιατί είμαι στο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ισπανίας και η απάντησή μου είναι ξεκάθαρη.

Γιατί πιστεύω ότι όντως ανήκω εκεί, γιατί έχω αξίες και γιατί πιστεύω ότι η Aριστερά μπορεί να δώσει λύση στα προβλήματά μας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Επομένως το ερώτημα δεν θα έπρεπε να είναι «γιατί είμαι στο Σοσιαλιστικό κόμμα, αλλά ποιοι άλλοι ακόμη είναι στα Σοσιαλιστικά Κόμματα.

Το πρόβλημα δεν είμαστε εμείς, οι οποίοι πιστεύουμε στις αξίες του σοσιαλισμού.

Εμείς δεν περισσεύουμε. Αυτοί που περισσεύουν είναι μάλλον όσοι έχουν μπερδέψει την πολιτική δράση με τις δημόσιες σχέσεις ή με το πώς θα κερδίσουν μερικές ψήφους από το Κέντρο.

Προσωπικά πιστεύω στις αξίες του Σοσιαλισμού και η θέση μου είναι στο Σοσιαλιστικό Κόμμα.

Τα τελευταία 30 χρόνια, όμως, την Ευρώπη δεν την κυβέρνησε μόνο η Δεξιά. Για πολλά χρόνια είχαμε κυβερνήσεις Σοσιαλδημοκρατικές. Τι λάθη έκαναν;

Λάθος ήταν που δεν αντιμετωπίσαμε το θέμα των φορολογικών παραδείσων, λάθος ήταν που ιδιωτικοποιήσαμε τομείς της οικονομίας όπως τις τράπεζες, λάθος ήταν που δεν επιβάλλαμε φόρο στη μετακίνηση κεφαλαίου. Λάθη πολλές φορές όχι με τις αποφάσεις μας, αλλά με την αμέλειά μας. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή ο δρόμος που έχουμε πάρει προς το πολιτικό Κέντρο, ακριβώς επειδή δεν έχουμε τα κότσια να λάβουμε συγκεκριμένες αποφάσεις, επειδή φοβόμαστε το πολιτικό κόστος, μας έχει οδηγήσει στο να εκπορνεύουμε τις ιδέες μας, και τους πολίτες να μην μας εμπιστεύονται.

Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να αντιμετωπίσουμε κατάματα το πρόβλημά μας και να κερδίσουμε ξανά την εμπιστοσύνη του κόσμου. Να σηκώσουμε το κεφάλι με περηφάνια και να πούμε: Ναι, είμαστε Σοσιαλιστές και είμαστε με την Αριστερά.

Αν σε άκουγε κάποιος Έλληνας τώρα να μιλάς θα σου έλεγε ότι ακούγεσαι σαν στέλεχος ή ψηφοφόρος του ΣΥΡΙΖΑ. Τι θα του απαντούσες;

Θα του έλεγα ότι έχουμε περισσότερα κοινά απ’ ό,τι με τη Δεξιά και ότι πιστεύω πως η Αριστερά πρέπει να είναι ενωμένη και πρέπει να ενώνει.

Μπορεί να υπάρχουν διαφοροποιήσεις, αλλά στην Αριστερά χαρακτηριζόμαστε από την ανεκτικότητα, τον σεβασμό στην αντίθετη άποψη. Το βασικό είναι να επιστρέψουμε εμείς οι Σοσιαλιστές στην Αριστερά. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει αρκετές απόψεις τις οποίες θα πρέπει να αφουγκραστούμε γιατί προερχόμαστε από την ίδια βάση και την ίδια ιδεολογία. Έχουμε διαφορετικό τρόπο ίσως στο να προσεγγίζουμε κάποια ζητήματα, διαφορετικές ίσως λύσεις να προτείνουμε, οι οποίες έχουν όμως την ίδια προοπτική και ξεκινούν από το ίδιο σημείο.

Άκουσα την ομιλία σου στη σύνοδο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς με προσοχή και σε άκουσα να μιλάς για Δημοκρατία. Παρατηρούμε όμως ότι οι μικροί και πιο αδύναμοι της Ευρώπης δέχονται ισχυρές πιέσεις και εκβιασμούς. Χθες μάλιστα μεγάλο γερμανικό κόμμα έκανε ανοιχτό εκβιασμό στην Κύπρο, συνδέοντας την παροχή βοήθειας με τη λύση του κυπριακού, προφανώς εννοώντας την αποδοχή από μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας του σχεδίου Ανάν ή κάποιου παρεμφερούς. Πώς θα το σχολίαζες;

Εγώ ως Σοσιαλίστρια θα υπερασπίζομαι πάντα το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών. Το ότι βλέπουμε η δημοκρατία στην Ευρώπη να οπισθοχωρεί είναι αποτέλεσμα της δράσης κάποιων πολιτικών, όπως η Μέρκελ και ο Σαρκοζί, οι οποίοι λειτουργούν ως εντολοδόχοι κάποιων που δεν θέλουν καμία ρύθμιση στη λειτουργία των αγορών και οι οποίοι είναι στις υπηρεσίες των νεοφιλελεύθερων. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που ευθύνονται για την υποχώρηση της δημοκρατίας και η οποία θα πρέπει να πω ότι δεν είναι συμπτωματική. Την ευθύνη φέρει η σκληρή Δεξιά που εισέβαλε στο δημοκρατικό σύστημα με σκοπό να το καταστρέψει.

Στην Ελλάδα η Χρυσή Αυγή, κόμμα με ναζιστικές αναφορές, έφτασε να είναι το τρίτο μεγαλύτερο. Στην Ευρώπη παρατηρούμε ότι η ακροδεξιά ενισχύεται επίσης. Στην Ισπανία βλέπουμε να φουντώνει ο εθνικισμός, όπως για παράδειγμα στην Καταλονία. Σε ανησυχούν αυτά τα φαινόμενα;

Το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής δεν είναι καινούργιο, για να μιλήσω για την περίπτωση της Ελλάδας. Έρχεται από τη δεκαετία του ’80, αν και τότε είχε ένα πολύ μικρό ποσοστό. Αν δούμε την πορεία τους τα τελευταία χρόνια θα διαπιστώσουμε ότι άρχισαν να γίνονται πιο δυνατοί από τη στιγμή που οι Μέρκελ, Σαρκοζί και το μιντιακό περιβάλλον τους άρχισαν να βρίζουν τους Έλληνες, να τους αποκαλούν τεμπέληδες και να λένε ότι παθαίνουν όσα παθαίνουν επειδή είναι ηλίθιοι. Ήταν σαν να αποκαλούσε ο Σαρκοζί ηλίθιο τον Γιώργο Παπανδρέου που ήταν τότε πρωθυπουργός. Σε αυτές τις περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι η αντίδραση αυτού που δέχεται την επίθεση, και στην περίπτωση της Ελλάδας τροφοδότησε τα εθνικιστικά αισθήματα του λαού και την ξενοφοβία. Αυτό προς το παρόν δεν το έχουμε ζήσει στην Ισπανία, αλλά από τη στιγμή που θα αρχίσουν να ακούγονται για τον ισπανικό λαό τα ίδια, ότι δηλαδή είναι τεμπέληδες κτλ. κτλ. –κάτι που υπερσυντηρητικοί κύκλοι στη Γερμανία ήδη έχουν αρχίσει να λένε–, υπάρχει ο κίνδυνος να ανελιχθούν εθνικιστικές και ακραίες ομάδες όπως η Χρυσή Αυγή. Και αυτό για μία ακόμη φορά θα είναι εξαιτίας της κυρίας Μέρκελ.

Ο Γιώργος Παπανδρέου έχει ευθύνη για τη θέση που έχει βρεθεί σήμερα η Ελλάδα; Σε ρωτάω γιατί η ομιλία στο Κασκές στη χώρα μας ερμηνεύτηκε ως επίθεση στον Παπανδρέου.

Για την κρίση στην Ελλάδα ευθύνεται ο ίδιος ο καπιταλισμός, έτσι όπως λειτουργεί σήμερα, και τα πρόσωπα που βρίσκονται πίσω από αυτό το σύστημα και το τροφοδοτούν. Θα επαναλάβω εδώ τους Μέρκελ και Σαρκοζί. Πολιτικοί όπως ο Παπανδρέου ή ο Θαπατέρο στην Ισπανία ή ο Σόκρατες στην Πορτογαλία ήταν τα θύματα αυτών των πολιτικών και πλήρωσαν τις συνέπειες.

Έκανες λόγο για τις αγορές και ξέρουμε όλοι καλά ότι η οικονομική εξουσία έχει το πάνω χέρι. Πώς μπορεί να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος και να επιστρέψει η εξουσία και πάλι στους πολιτικούς;

Θα πρέπει καταρχάς να αλλάξουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Να ξεκινήσουμε και πάλι να εκπαιδεύουμε πολίτες και όχι καταναλωτές. Όταν οι πολίτες αναλάβουν τον ρόλο που πρέπει να έχουν σε μια δημοκρατική κοινωνία, θα γίνει κάποια στιγμή δυνατή η αναβάπτιση του πολιτικού μας συστήματος και θα έχουμε μια καλύτερη δημοκρατία. Από τη στιγμή που θα αρχίσουμε να μιλάμε ανοιχτά για θέματα όπως η εθνικοποίηση των τραπεζών, η ενίσχυση των συνεταιρισμών, η ηθική του τραπεζικού τομέα, η δημιουργία ενός συστήματος που θα είναι το καλό της κοινωνίας στο σύνολό της και όχι για την παραγωγή πλούτου για λίγους, τότε σίγουρα θα βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc #24, τον Μάρτιο του 2013

Extra Hot άρθρο

Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια και μέχρι πρόσφατα ο Σταμάτης Μορφονιός ήταν ένα παιδί του δρόμου. Όσοι απολαμβάνατε τη βόλτα σας στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας είναι πιθανό να τον είχατε συναντήσει και είναι ακόμη πιθανότερο να τον είχατε αγνοήσει, αν όχι χλευάσει για την κατάντια του. Ανθρώπους σαν τον Σταμάτη η ελληνική κοινωνία τους απορρίπτει, τους θεωρεί απόκληρους, τους αφήνει στο περιθώριο, έρμαια της «αρρώστιας» τους, εκείνης της αρρώστιας που η ίδια φρόντισε να τους μεταδώσει.

Στα 20 χρόνια του ο Σταμάτης με μια κιθάρα στα χέρια περιφερόταν από στενό σε στενό. Τραγουδούσε. Μάζευε χρήματα για τη δόση του, ίσως και για ένα πιάτο φαγητό. Κοιμόταν στον δρόμο, σ’ εγκαταλελειμμένα κτίρια, κι έτρωγε στα συσσίτια. Αντιμετώπισε τη βία της κοινωνίας και άγγιξε τον θάνατο. Εκείνο τον θάνατο τον οποίο, όπως λέει στο Hot Doc, επεδίωκε.

Ήταν μια νύχτα κάτω από την Ακρόπολη όμως, πριν από 2-3 χρόνια, που αποφάσισε ν’ αλλάξει. Αποφάσισε ότι η ζωή τού ανήκει και ότι καθένας μας έχει προσωπική ευθύνη απέναντι σ’ αυτήν.

Είχε βαρεθεί να μετακυλύει τις ευθύνες.

«Γύρισα απ’ τον θάνατο, για να φτιάξω τον κόσμο» μας λέει και παραλληλίζει τη σύγχρονη κοινωνία με τον κόσμο των ναρκωτικών: «Στήσαμε μια κοινωνία πρεζάκι. Ζούσαμε στις παραισθήσεις μας. Περάσαμε την περίοδο της απόλαυσης, της αναλγησίας. Ήρθε όμως η ώρα της απεξάρτησης».

Ο Σταμάτης θα μετέτρεπε την τάση του στην αυτοκαταστροφή σε δημιουργία. Άλλωστε η μοίρα τον ήθελε πρωταγωνιστή. Σ’ ένα περίεργο παιχνίδι της, πριν από σχεδόν τρία χρόνια, τον έφερε απέναντι σε δύο ανθρώπους που θα του άλλαζαν τη ζωή. Ήταν οι αδελφοί Αντώνης και Δημήτρης Παπαβομβολάκης, δύο μουσικοί παραγωγοί, με τους οποίους ο Σταμάτης Μορφονιός συναντήθηκε τυχαία. Εκείνοι άκουσαν τα τραγούδια του και ανέλαβαν αφιλοκερδώς την παραγωγή και τις ενορχηστρώσεις του δίσκου, με μόνο κίνητρο τα ίδια τα τραγούδια. «Εκτός από την προσωπική ευγνωμοσύνη, για εμένα, τέτοιου είδους άνθρωποι κουβαλούν στις πλάτες τους τις ελπίδες αυτού του κόσμου, βγάζοντας από το επίκεντρο το κέρδος και βάζοντας στη θέση του την ουσία, την αλήθεια και τον άνθρωπο», λέει ο τραγουδοποιούς για τους δύο παραγωγούς.

Ο πρώτος δίσκος του Σταμάτη Μορφονιού με τίτλο «Χαίρε ω χαίρε ελευθερία», με δέκα τραγούδια όλα σε μουσική και στίχους δικούς του, θα κυκλοφορήσει στις 7 Νοεμβρίου μαζί με το Hot Doc. Όχι γιατί αποφασίσαμε να μοιράζουμε CD και DVD, ούτε επειδή αποσκοπούμε σε κέρδος, παρά μόνο γιατί πιστεύουμε στο ταλέντο και την προσπάθεια ενός ανθρώπου ο οποίος πάλεψε με τον θάνατο και νίκησε. Αυτή την προσπάθεια οφείλουμε να την στηρίξουμε.

1. Τι τίτλο θα έβαζες σ’ ένα τραγούδι που μιλάει γι’ αυτό που ζούμε σήμερα;

Θα έβαζα τον τίτλο ενός τραγουδιού που έγραψα πριν από λίγες μέρες: «Η πρωινή ελπίδα μας, η βραδινή μας πόρνη».

2. Το νέο σου άλμπουμ τιτλοφορείται «Χαίρε ω χαίρε ελευθερία». Είμαστε πράγματι ελεύθεροι ή έτσι θέλουμε να πιστεύουμε;

Δεν υπάρχει ελευθερία στον φόβο, κι εμείς είμαστε ακόμη γονατισμένοι μπροστά του. Αυτό καθρεφτίζεται άλλωστε σε αυτά που ζούμε.

3. Ο στίχος που εκφράζει περισσότερο τον Σταμάτη;

Όλα θα κερδηθούν κι ας μοιάζουνε χαμένα. Είναι μεγάλη ελευθερία το μηδέν.

4. Η κρίση ενισχύει την τέχνη;

Η τέχνη δεν υπάρχει σε ένα παράλληλο σύμπαν. Ζει την πραγματικότητα. Δεν ξέρω αν η κρίση θα την ενισχύσει, αλλά περιμένω να γεννηθούν καινούρια πράγματα. Πιο ουσιαστικά και πιο αληθινά από εκείνα που γεννήθηκαν τα χρόνια των παραισθήσεων, όπου δυστυχώς και η τέχνη έβαλε το χεράκι της για να τις συντηρήσει.

5. Γιατί ένας νέος να μείνει στην Ελλάδα;

Καταλαβαίνω τους νέους που φεύγουν. Τα όνειρα δεν περιμένουν και πολύ καλά κάνουν. Όταν νιώθεις όμως ότι κάποιος έχει μπει στο σπίτι σου και σε κλέβει, κάνεις κάτι γι’ αυτό. Δεν του το χαρίζεις κι αρχίζεις να τρέχεις.

6. Για την κατάσταση φταίνε μόνο οι πολιτικοί;

Είναι εύκολο να δείχνουμε με το δάχτυλο. Ναι, και βέβαια οι πολιτικοί που κυβέρνησαν τη χώρα έχουν τεράστια ευθύνη για τη σημερινή κατάντια. Όμως νομίζω πως έχει έρθει η ώρα επιτέλους να κοιταχτούμε στον καθρέφτη μας και να δούμε τι κάνουμε κι εμείς λάθος. Ας μην κρυφτούμε άλλο πίσω απ’ το δάχτυλό μας.

7. Τι σ΄αρέσει και τι σε αηδιάζει στην Ελλάδα του σήμερα;

Όπως είχε πει ο Τσαρούχης για την Ελλάδα: «Υπέροχο σκηνικό, άθλια παράσταση». Αγαπώ το σκηνικό, αλλά με αηδιάζει η κακομοιριά και η υποκρισία.

8. Τι μας ξημερώνει; Να ελπίζουμε σε κάτι καλό;

Όλα αυτά τα τραγικά που ζούμε στο τέλος θα μας ελευθερώσουν. Θα μας αναγκάσουν να δούμε τις αλήθειες που αποφύγαμε και να αλλάξουμε. Η ελπίδα θα γεννηθεί, αλλά αυτό θα γίνει με επώδυνο τοκετό.

9. Τι φταίει για το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής;

Οι αγέλες των διεφθαρμένων πολιτικών που την ανέχτηκαν για να τους κάνει τη βρόμικη δουλειά, οι διαπλεκόμενοι δημοσιογράφοι που την χάιδευαν και την παρουσίαζαν σχεδόν ως life style επιλογή και οι αφασικοί νοικοκυραίοι τηλεθεατές που… «δεν ήξεραν». Όλοι ξαφνιάζονται τώρα. Υποκριτές. Όλοι ήξεραν.

10. Τι θα έλεγες στον Σαμαρά αν τον είχες μπροστά σου;

Κερδοφόρο το εμπόριο φόβου, αλλά δεν θα κρατήσει για πάντα.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Hot Doc# 38, τον Οκτώβρη του 2013

Extra Hot άρθρο