Ένα μεγάλο μέρος του ίντερνετ δεν έχει αρχειοθετηθεί και δεν εντοπίζεται από καμία μηχανή αναζήτησης. Είναι ηλεκτρονικό περιεχόμενο, το οποίο υπάρχει μέσα στο διαδίκτυο, χωρίς να είναι γνωστή ούτε η ακριβής τοποθεσία του ούτε ποιος το τοποθέτησε εκεί. Το Deep Web, όμως, δεν πρόκειται για μειονότητα. Για την ακρίβεια, οι μηχανές αναζήτησης εμφανίζουν μόλις το 0,03% του συνόλου του διαδικτύου. Υπάρχει λοιπόν ένας τεράστιος οχετός πληροφοριών κρυμμένος πίσω από το «www.», διαθέσιμος μόνο σε όποιον ξέρει ακριβώς τι ψάχνει και είναι έτοιμος να το βρει.

Ο όρος Deep Web χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά, σύμφωνα με τους New York Times, το 2001, από τον επιστήμονα υπολογιστών Μάικ Μπέργκμαν. Οι τότε υπολογισμοί του έδειξαν πως οι πληροφορίες στο Deep Web ήταν περίπου 400 με 550 φορές περισσότερες από αυτές του κοινού World Wide Web. Αυτό μεταφράζεται σε περίπου 7.500 terabytes πληροφοριών, πριν από 13 χρόνια. Αν αναλογιστεί κάποιος την εξέλιξη και την ανεξέλεγκτη γιγάντωση του διαδικτύου, καταλαβαίνει πως σήμερα τα μεγέθη αυτά, ακόμα και με σταθερές τις αναλογίες φωτεινού και σκοτεινού χώρου, τρομάζουν. Μέσα στο Deep Web ένας έμπειρος χρήστης μπορεί να βρει ακριβώς αυτό που θέλει, είτε είναι ηθικό, είτε παράνομο, είτε απαγορευμένο. Οι αρχάριοι, από την άλλη, είναι πολύ πιθανό να τα βρουν σκούρα, καθώς δεν ισχύουν οι κλασικοί κανόνες περιήγησης, γι’ αυτό και μια μεγάλη μερίδα του κόσμου θεωρεί το Deep Web έναν βαρετό χώρο. Τέλος, λόγω του πέπλου μυστηρίου που καλύπτει χρήστες και περιεχόμενο, συχνά οι φήμες οργιάζουν σχετικά με το τι υπάρχει μέσα στο Deep Web. Συχνά, όχι πάντα.

Συμφωνίες και ασυμφωνίες

Το Deep Web είναι το μέρος στο οποίο επικρατεί η ελευθερία της πληροφορίας. Τα Wikileaks αποτελούν κι αυτά ένα μεγάλο μέρος του, ενώ στις πρόσφατες ταραχές στην Αίγυπτο ακτιβιστές κατάφεραν να προσπελάσουν τα φίλτρα και τις ηλεκτρονικές απαγορεύσεις της κυβέρνησης μέσα από το Deep Web και να γράψουν για το τι ακριβώς συνέβαινε. Αναζητώντας κάποιος μπορεί να βρει κυριολεκτικά όποια πληροφορία θέλει. Στις πιο φωτεινές πλευρές του, στην επιφάνεια, κυριαρχεί ένα ποτάμι πολιτικού λόγου, που φιλοξενεί από τις πιο συντηρητικές μέχρι τις πιο ριζοσπαστικές απόψεις, διαθέσιμες στον καθένα να σχολιάσει και να κρίνει, κάτι που κάνει κάποιον να αναρωτιέται γιατί αυτός ο παράδεισος της ελεύθερης πληροφόρησης έχει χτιστεί πάνω στην ανωνυμία. Κατεβαίνοντας στα βαθιά, όμως, το τοπίο αλλάζει. Πλέον, δίπλα σε συζητήσεις για τον Ομπάμα υπάρχουν πωλητήρια όπλων και παιδόφιλοι ανταλάσσουν απόψεις μεταξύ τους. Η ανωνυμία τώρα φαίνεται να αποκτά όχι μόνο νόημα, αλλά και επιτακτικό χαρακτήρα. Κατά καιρούς έχουν βρεθεί μέχρι και συζητήσεις περί κανιβαλισμού, συνοδευόμενες από φωτογραφικό υλικό ή βίντεο. Αυτή η πλευρά του Deep Web σοκάρει.
Τα δύο ίσως πιο αναγνωρίσιμα sites του χώρου είναι το Silk Road, η μεγαλύτερη διαδικτυακή μαύρη αγορά, και το Hidden Wiki, μια σκοτεινή παραλλαγή της Wikipedia, που περιέχει κυρίως links για το Silk Road και διάφορους ιστότοπους παιδοφιλίας ή πληρωμένων υπηρεσιών. Φαίνεται πως παιδόφιλοι ανά τον κόσμο, προστατευμένοι πίσω από την ανωνυμία, ξεσπαθώνουν και αναζητούν ομοίους τους. Αναφέρουμε δύο παραδείγματα συζητήσεων σε μεγάλους ιστότοπους, οι οποίοι εντοπίζονται εύκολα μέσα στο Deep Web. Στο .onion Pedo Community, έναν μεγάλο διαδικτυακό τόπο παιδοφιλίας που είναι προσβάσιμος μόνο μέσω Tor, κάποιος άνδρας, κάπου, ζητάει συμβουλές για το πώς να ναρκώσει την 7χρονη ανιψιά του ενώ αυτή κοιμάται. Σε άλλο φόρουμ, το ViolentDesires, ένας εκ των διαχειριστών του, ονόματι KiddieLover (το Kiddie είναι υποκοριστικό του kid, που σημαίνει παιδί), έχει αναρτήσει, στην ενότητα «Κορίτσια από 0 έως 17», αναλυτικό σχεδιασμό του βιασμού, ενώ διάφορα μέλη από κάτω ρωτάνε πληροφορίες για αναισθητικά, χλωροφόρμιο κλπ. Το μότο του εν λόγω φόρουμ γράφει: «Τα τερατώδη μυαλά συναντιούνται». Κατά καιρούς τέτοιοι ιστότοποι στο Deep Web έχουν κλείσει, με τα μέλη και τους ιδρυτές τους να συλλαμβάνονται, ενώ συχνά γίνονται επιθέσεις από ακτιβιστικές οργανώσεις. Χαρακτηριστικά, πριν από 3 χρόνια, τον Οκτώβριο του 2011, οι Anonymous εξαπέλυσαν την επιχείρηση DarkNet, χτυπώντας με επανειλημμένες DDoS (Distributed Denial of Service) επιθέσεις ένα τεράστιο φόρουμ παιδόφιλων ονόματι Lolita City, κάνοντάς το να καταρρεύσει.

Ανωνυμία – ένα φίδι στον κόρφο

Η ανωνυμία στο Deep Web έρχεται μέσα από τον γνωστό browser Tor, ένα πρόγραμμα που αποκρύπτει την IP του χρήστη, περνώντας την μέσα από χιλιάδες άλλους υπολογιστές πριν καταλήξει στην επιθυμητή διεύθυνση. Είναι οξύμωρο το ότι η NSA σήμερα κυνηγάει χρήστες του Tor που επιδίδονται σε παντός είδους παρανομίες, ενώ το ίδιο το Tor ξεκίνησε ως στρατιωτικό πρόγραμμα, το οποίο μετά διαφημίστηκε και διαμοιράστηκε στο κοινό από το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ. Ο χρήστης, αφού συνδεθεί στο Tor Network, μπορεί να πληκτρολογήσει διευθύνσεις με κατάληξη .onion, τις οποίες δεν μπορεί να αναγνωρίσει κανένας συμβατικός περιηγητής, όπως ο Chrome ή ο Firefox. Ακόμα όμως και το ίδιο το πρόγραμμα, όταν πληκτρολογηθεί μια διεύθυνση που οδηγεί στα βαθιά, προειδοποιεί τον χρήστη να αλλάξει τις ρυθμίσεις ασφαλείας, ώστε να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη δυνατή ανωνυμία.

Directories, o Χάροντας του Deep Web

Οι ιστότοποι που ανήκουν στο Deep Web δεν έχουν αρχειοθετηθεί και δεν εντοπίζονται από καμία μηχανή αναζήτησης. Για να περιηγηθεί κάποιος μέσα στο χάος των αχαρτογράφητων ιστοσελίδων, θα χρειαστεί έναν οδηγό, έναν Χάροντα να τον οδηγήσει στην απέναντι όχθη του ποταμού. Ένα directory. Τα directories έγιναν ευρέως γνωστά στο World Wide Web τη δεκαετία του ’90, όπου δεν υπήρχαν οι σημερινές μηχανές αναζήτησης. Δεν ήταν τίποτε άλλο από σελίδες οι οποίες περιείχαν συνδέσμους που παρέπεμπαν σε άλλες σελίδες, με άλλους συνδέσμους παραπομπών, και ούτω καθεξής, μέχρι κάποιος να έβρισκε αυτό που ψάχνει. Κατάλογοι, με άλλα λόγια, που βοηθούσαν από καθόλου έως πολύ την αναζήτηση του χρήστη. Η τότε χρήση τους γινόταν μέσω των πολύ χρήσιμων bookmarks, καθώς δεν υπήρχε η επιλογή αποθήκευσης ιστορικού. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σήμερα στο Deep Web. Υπάρχουν αναρίθμητα directories, τα οποία δεν οδηγούν απευθείας στην τελική σελίδα, αλλά σε άλλες σελίδες, στις οποίες υπάρχουν αναφορές και σύνδεσμοι χρηστών σχετικά με τον επιθυμητό προορισμό. Τα πιο βοηθητικά directories γίνονται πιο γνωστά, καθώς οι χρήστες τα χρησιμοποιούν περισσότερες φορές ή και τα προμοτάρουν σε διάφορα fora.

Deep Web, Darknet, Dark Internet

Το Deep Web συχνά αναφέρεται και ως Darknet, κάτι που είναι λάθος. Υπάρχουν πολλά Darknets μέσα στο Deep Web. Πρόκειται για ιδιωτικά δίκτυα, τα οποία λειτουργούν μόνο μεταξύ έμπιστων πηγών (peers), οι οποίοι συχνά αποκαλούνται friends (F2F). Η βασική διαφορά με το κλασικό Peer to Peer (P2P) δίκτυο είναι πως οι πηγές δεν αναγνωρίζονται, αφού οι χρήστες είναι ανώνυμοι, κάτι που τους δίνει απόλυτη ελευθερία έκφρασης και διακίνησης παράνομου ή απαγορευμένου υλικού, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει πως όλα τα Darknets διακινούν τέτοιο υλικό. Τέλος, τα δύο τελευταία δεν πρέπει να συγχέονται με το Dark Internet, που ουσιαστικά είναι κατεστραμμένα μέρη του διαδικτύου, τα οποία πλέον δεν είναι προσβάσιμα από κανέναν. Πρόκειται για ιστότοπους, οι οποίοι καταλαμβάνουν μεν χώρο στο διαδίκτυο, όμως δεν έχουν τους απαραίτητους πόρους για να εντοπιστούν. Οι πόροι είναι το μέσο για τον εντοπισμό μιας σελίδας, και το μέσο εντοπισμού τους είναι το γνωστό URL, ή αλλιώς Uniform Resource Locator (Ομοιόμορφος Εντοπιστής Πόρων). Πιο απλά, αυτοί οι ιστότοποι δεν έχουν καν διεύθυνση.

Επίρριψη ή απόρριψη ευθυνών;

Το Tor Network, αν και αποτελεί το βασικό μέσο προσέγγισης κάθε λογής παρανομίας, ουσιαστικά δεν φέρει ευθύνη για τον τρόπο χρήσης του. Όπως δήλωσε ο Τζόελ Φάλκονερ, του τεράστιου τεχνολογικού ιστότοπου thenextweb: «Το Tor δεν υποστηρίζει εκ φύσεως ούτε ευθύνεται για την διακίνηση παιδικής πορνογραφίας ή άλλων παράνομων πράξεων, όπως ακριβώς το ταχυδρομείο δεν ευθύνεται όταν δύο παιδόφιλοι αλληλογραφούν φωτογραφίες τέτοιου περιεχομένου». Ίσως, τελικά, αυτό που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι απανταχού υπηρεσίες ηλεκτρονικού εγκλήματος να μην είναι η ανωνυμία και ο χαοτισμός του Deep Web, αλλά η φυσική τάση του ανθρώπου να βουλιάζει μέσα στη διαστροφή και την παρανομία, όταν, εκτός των ηθικών, εξαφανιστούν και οι φυσικές συνέπειες των πράξεών του.

άρθρο που δημοσιεύθηκε στο HotDoc#48 το Μάρτιο του 2014

Extra Hot άρθρο

Στις 30 Μαΐου 2014, η Google ανακοίνωσε πως δέχεται ηλεκτρονικές αιτήσεις από ανθρώπους που θέλουν να διαγραφούν οι πληροφορίες που υπάρχουν για αυτούς στην τεράστια μηχανή αναζήτησής της. Είχε προηγηθεί μια δικαστική περιπέτεια, της οποίας η έκβαση ανάγκασε τον ιντερνετικό κολοσσό να υμμορφωθεί με τους ευρωπαϊκούς κανόνες περί «δικαιώματος στη λήθη». Όλα φάνηκε να βαίνουν καλώς, μέχρι που δημοσιογραφικοί τιτάνες όπως ο Guardian και το BBC, παρατήρησαν ότι κάποια από τα άρθρα τους είχαν… κάνει φτερά.

«’Οταν γκουκλάρεις κάποιον από την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν βλέπεις πλέον αυτά που η μηχανή αναζήτησης θεωρεί ως τα πιο σημαντικά και σχετικά με την αναζήτησή σου αποτελέσματα. Βλέπεις τις πιο σημαντικές πληροφορίες, από αυτές που ο στόχος της αναζήτησής σου δεν προσπαθεί να αποκρύψει», γράφει ο James Ball στον Guardian.

Στις 2 Ιουλίου 2014, στο γραμματοκιβώτιο της εφημερίδας έφτανε η απόφαση ευρωπαϊκού δικαστηρίου για το «δικαίωμα των πολιτών στη λήθη», ενώ παράλληλα αναφέρονταν 6 άρθρα του Guardian τα οποία κανείς πλέον δεν μπορούσε να δει μέσω της Google. Τα 3 είχαν να κάνουν με τον σκωτσέζο διαιτητή Dougie McDonald, ο οποίος το 2010 είχε οδηγηθεί σε παραίτηση όταν είπε ψέματα σχετικά με τους λόγους που σφύριξε ένα πέναλτι σε ματς της Premier League ανάμεσα στην Celtic και την Dundee United. «Οποιοσδήποτε αναζητήσει τον -υπερβολικά προφανή- όρο “Dougie McDonald Guardian” στη google.com, την αμερικανική έκδοση της Google, θα βρει 3 άρθρα της εφημερίδας στην κορυφή των αποτελεσμάτων. Όποιος κάνει το ίδιο, όμως στη google.co.uk, τη βρετανική έκδοση, αυτά τα αποτελέσματα θα έχουν εξαφανιστεί ως δια μαγείας», γράφει ο James Ball. Τα υπόλοιπα 3 άρθρα ήταν πραγματικό παζλ για τους δημοσιογράφους του συγκροτήματος, παζλ το οποίο ακόμα και σήμερα η Google αρνείται να λύσει. Ένα άρθρο του 2011 που αφορούσε στα Post-it Wars, μια μόδα στη Γαλλία όπου υπάλληλοι «ζωγράφιζαν» πάνω στα τζάμια των γραφείων τους με αναρίθμητα Post-it, ένα άρθρο του 2002 για τη δίκη ενός δικηγόρου που κατηγορούταν για απάτη και οι δημοσιεύσεις μιας ολόκληρης εβδομάδας του σχολιαστή του Guardian, Roy Greenslade.

Όχι μόνο τι ψάχνεις, αλλά και πώς το ψάχνεις

Η Google προέβη σε μια βεβιασμένη κίνηση και αυτό φαίνεται σε κάθε επίπεδο. Δεδομένου του φιλελεύθερου πνεύματος που διακατέχει στελέχη και υπαλλήλους του Οργανισμού, είναι πιθανό να κάνουν ότι μπορούν για να μην αποκρύπτουν τις ειδήσεις. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός πως αρκεί μια αλλαγή στις λέξεις αναζήτησης, πχ «Scottish referee who lied», για να
εμφανιστούν κανονικά όλα τα αποτελέσματα. Η αίτηση μπορεί να ανέφερε μόνο το όνομα του διαιτητή, οπότε μόνο το όνομα του διαιτητή αφαιρέθηκε από τα αποτελέσματα. Ακόμη, η βρετανική εφημερίδα συμφωνεί πως κάποια από τα αποτελέσματα θα πρέπει πράγματι να εξαφανιστούν. «Υπάρχουν περιπτώσεις που θα μπορούσε να εφαρμοστεί αυτό το σύστημα», αναφέρει σε δημοσίευμα στο διαδίκτυο, «όπως για παράδειγμα, κάποιος που στα 18 του διέπραξε μια μικροπαρανομία και στα 30 του αυτό τον εμποδίζει ακόμα να βρει δουλειά. Τέτοιες περιπτώσεις είναι ανοιχτές προς διαβούλευση, αλλά από τους εκδότες και τους συντάκτες, όχι από τη Google».

Άρον-άρον επαναφορά

Εκτός από τον Guardian, η είδηση του «ψεύτη διαιτητή» εξαφανίστηκε και από την Telegraph, την Daily Mail, την Daily Record και κάποιες ακόμα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, το άρθρο-βόμβα του οικονομικού συντάκτη του BBC, Robert Peston, πως η Google των ενημέρωνε για τον αφανισμό αποκαλυπτικού άρθρου του για τον τότε πρόεδρο της Meryll Lynch, Stan O’ Neal, ξεσήκωσε ακόμα μεγαλύτερη θύελλα αντιδράσεων. Μέσα σε λίγες ώρες η υφήλιος γνώριζε, είτε από τη μια είτε από την άλλη πηγή, την «υπόγεια» προσπάθεια της Google να συμμορφωθεί με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. «Είναι σαν να πηγαίνεις στη βιβλιοθήκη και να καις όποιο βιβλίο δεν σου αρέσει», δήλωσε ο εκδότης της Mail Online -της μεγαλύτερης ειδησεογραφικής ιστοσελίδας παγκοσμίως-, Martin Clarke. Την επόμενη ακριβώς μέρα, χωρίς ωστόσο να δοθούν ούτε τώρα εξηγήσεις, όλες οι αναζητήσεις αποκαταστάθηκαν. Το ερώτημα που τίθεται, όμως, είναι αν υπάρχουν άλλες ειδήσεις, λιγότερο ή περισσότερο σημαντικές, οι οποίες πήραν κι αυτές τον κρυφό δρόμο της λήθης και οι οποίες επειδή δεν τράβηξαν τόσο τα βλέμματα, συνεχίζουν να αποκρύπτονται από το κοινό. Το ερώτημα είναι εύλογο, καθώς από τη στιγμή της ανακοίνωσης της Google περί συμμόρφωσης με τον κανονισμό του «δικαιώματος στη λήθη», έχουν πραγματοποιηθεί δεκάδες χιλιάδες αιτήσεις.

70.000 άνθρωποι θέλουν να «ξεχαστούν»

Στα μέσα Μαΐου 2014, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο απεφάνθη κατά της Google, στη δικαστική της διαμάχη με τον Ισπανό Mario Costeja Gonzalez, και κατ’ επέκταση με την Ισπανική Υπηρεσία
Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Η ιστορία του Costeja ξεκινάει το 2009 όταν επιδιώκει, δίχως επιτυχία, τη διαγραφή άρθρου του 1998 που είχε δημοσιεύσει η La Vanguardia, στο οποίο αναφερόταν πως το σπίτι του δημοπρατείται εξαιτίας ενός χρέους, το οποίο όμως ο Costeja μετέπειτα είχε αποπληρώσει. Ο Ισπανός ζήτησε από την εφημερίδα να αφαιρέσει το άρθρο, γιατί η Google το εμφάνιζε πρώτο όταν κάποιος πληκτρολογούσε το όνομά του στην αναζήτηση. Η La Vanguardia αρνήθηκε τη διαγραφή. Το ίδιο έκανε και η Ισπανική Υπηρεσία Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, υποστηρίζοντας ότι τα γραφόμενα ήταν τεκμηριωμένα και αληθή.
Έκανε δεκτή, όμως, την παρέμβαση του Ισπανού προς τη Google, να αφαιρέσει το εν λόγω άρθρο από τα αποτελέσματα αναζήτησης. Το θέμα οδηγήθηκε Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο εξέδωσε μια όχι και τόσο δικαιολογημένη απόφαση υπέρ του Costeja, καθώς απεφάνθη πως οι μηχανές αναζήτησης είναι υπεύθυνες για το περιεχόμενο που θα παρουσιάζουν. Το αποτέλεσμα είναι αυτή τη στιγμή να υπάρχουν πάνω από 70.000 αιτήσεις προς επεξεργασία, όλες βάσει μιας σαθρής απόφασης η οποία πάρθηκε χωρίς να ληφθεί υπόψη η διαχωριστική γραμμή μεταξύ ελεύθερης πληροφόρησης και παραβίασης προσωπικών δεδομένων.

Η λήθη απέναντι στην πληροφόρηση

Κάτι το οποίο είναι δύσκολο να βρεθεί, θα ξεχαστεί εύκολα. Το δικαίωμα στην πληροφόρηση είναι εκ διαμέτρου αντίθετο με το δικαίωμα στη λήθη. Η δημοσιογραφία έχει ως ιερό σκοπό την ενημέρωση αλλά και την υπενθύμιση των ιστορικών πεπραγμένων. Τα Μέσα Ενημέρωσης έχουν υποχρέωση να ενημερώνουν όχι μόνο για τα παράνομα και τα ποινικώς κολάσιμα, αλλά και για θέματα που εγείρουν πολιτικά και ηθικά θέματα. Η απόκρυψη τέτοιων θεμάτων αποτελεί πρόκληση για την Ελευθερία της Έκφρασης και του Τύπου. Η απόφαση του δικαστηρίου για το
«δικαίωμα στη λήθη» είναι η καλύτερη ευκαιρία για επιφανείς και πλούσιους να προσπαθήσουν να «τρίψουν» από πάνω τους τη βρομιά που τους προσδίδει η μεγαλύτερη μηχανή αναζήτησης
παγκοσμίως. Ακόμα κι αν αυτή η βρομιά είναι τεκμηριωμένη, φέρει υπογραφή, αποτελεί κομμάτι δημοσιογραφικής -και όχι μόνο- ιστορίας και προστατεύεται από το απαράβατο δικαίωμα στην πληροφόρηση.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Hot Doc #58, τον Αύγουστο του 2014

Extra Hot άρθρο